حکمت های غیبت امام زمان

از آن‌جا که عالم، بر اساس یک نظام علّی و معلولی اداره می‌شود، همه وقایعی که در آن به وقوع می‌پیوندد، دارای علت و حکمت به‌خصوصی هستند. در این راستا وقتی به منظور معلوم شدن علت غیبت امام عصر(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به بررسی روایات می‌پردازیم به روایات زیادی برمی‌خوریم که در ضمن آن‌ها تصریح شده است که فلسفه واقعی غیبت آن حضرت برای بشر معلوم نیست.
امّا در عین حال در تعدادی از روایات از حکمت‌های غیبت سخن به میان آمده است. در مجموعه روایت‌هایی که از امیرالمومنین(علیه‌السلام) نقل شده است به حکمت‌های غیبت اشاره شده است که در این نوشتار به برخی از این حکمت‌ها اشاره می‌کنیم:

1. در امان ماندن از بیعت با ستم‌گران
حضرت در این باره فرمود: «زمانی‌که قائم ما قیام کند بیعت کسی در گردن (ذمه) او نخواهد بود و به همین جهت است که تولد او به صورت مخفی صورت خواهد گرفت و بعد نیز وجود مبارکشان غایب خواهد شد».[1]

2. مشخص شدن گم‌راهان
یکی از راه‌های تشخیص قوت ایمان و میزان پای‌بندی افراد به تعالیم اولیای الهی، عمل‌کرد آن‌ها در دوره غیبت رهبران الهی است. به عنوان مثال وقتی حضرت موسی(علیه‌السلام)، به امر الهی حدود چهل روز برای مناجات در کوه طور اقامت کرد، اغلب مردم به خاطر نداشتن ایمانی قوی، فریب سامری را خوردند و از آیین الهی دست کشیدند. در اشاره به این سنت الهی، امیرالمومنین(علیه‌السلام) در روایتی پس از اشاره به وجود مبارک امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) فرمودند: «آن حضرت از چشم مردم نهان خواهد شد، تا مردمان گم‌راه از غیر گم‌راهان مشخص شوند».[2]

3. ستم و ظلم مردم
امیرالمومنین(علیه‌السلام) آن‌جا که از لزوم وجود حجت الهی در نظام هستی سخن می‌گویند به مساله غیبت حجت الهی و علت آن با این تعابیر اشاره دارد: «ای مردم! بدانید که زمین هرگز از حجت الهی خالی نمی‌ماند. امّا پروردگار عالم مردم را به خاطر ظلم و ستمی که مرتکب می‌شوند و همین‌طور به جهت زیاده‌روی‌هایی که در حق خود انجام می‌دهند به زودی از دیدن حجت خودش [امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)] محروم خواهد ساخت».[3]

4. به جهت ستم به فرزندان علی
حضرت در روایتی جالب از وقایع غیبت و پیشامدهای آن سخن می‌گویند و وقایع مربوط به آن دوران را به حوادثی که برای قوم حضرت موسی(علیه‌السلام) رخ داد، تشبیه کرده و تصریح می‌کند که سرگردانی و تحیر مسلمانان در زمان غیبت حضرت مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) چندین برابر سخت‌تر و بیشتر از دوران سرگردانی و تحیر قوم حضرت موسی(علیه‌السلام) خواهد بود.
آن‌گاه در اشاره به علت این پیشامد می‌فرماید: «شما به خاطر ظلم و ستم‌هایی که بر فرزندان من خواهید کرد به این مساله و سختی‌های آن دچار خواهید شد».[4]
قابل ذکر است با وجود تصریح امام(علیه‌السلام) به این موضوع، مردم در اثر غرق شدن در دنیا و زخارف آن، چند سال بعد از شهادت خود حضرت، فرزندش امام حسن(علیه‌السلام) سپس امام حسین(علیه‌السلام) را به آن وضع رقّت‌بار به شهادت می‌رسانند و ائمه بعدی را نیز مسموم می‌کنند و در نتیجه‌ی این‌کار، وقتی نوبت به آخرین حجت الهی می‌رسد، خداوند او را به خاطر لطفی که بر بندگان خود دارد در پس پرده غیبت جهت هدایت مردم و حفظ نظام هستی ذخیره می‌نماید.

5. حفظ علامت‌های هدایت
خداوند متعال به منظور تداوم هدایت مردم در برهه‌ای از زمان وقتی آن‌ها قدر نعمت بزرگ الهی؛ یعنی امام معصوم(علیه‌السلام) را نمی‌دانند، بنابر مصالحی، وجود مبارک او را در پس پرده غیبت قرار می‌دهد تا علاوه بر حفظ نظام عالم، نزول فیض و رحمت الهی از طریق وی به بندگان خدا تداوم پیدا کند و باب هدایت مردم به سوی خداوند هم‌چنان باز باشد.
امیرالمومنین(علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید: « خداوند حجت‌های خود را به صورت آشکار یا پنهان یا حتی در حالی‌که خطر آنان را تهدید می‌کند(در حال ترس و نگرانی) در میان مردم حفظ خواهد کرد تا حجت و دلیل‌های روشن و واضح(هدایت و رستگاری) از بین نروند». [5]

در نتیجه روشن شد که اعمال و رفتارهای فردی و اجتماعی افراد تاثیر زیادی در مساله غیبت امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) دارد، به خاطر همین باید در اعمال و رفتار خود دقت داشته باشیم و برای ظهور آن حضرت دعا کنیم.

_____________________________________________
پی نوشت
[1]. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 51، ص 119، ح 19.
[2]. همان، ص 112، ح 7.
[3]. همان، ص 113 و 112، ح 8.
[4]. بشارةالاسلام، ص 63.
[5]. السیّد مصطفی ال‌سید حیدر الکاظمی، ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، حکمت 139، ص 1158.