محبت و شفقت‌

«محبت و شفقت‌» جایگاه والایی در سخنان و سفارش‌های قرآن، پیامبرصلی الله علیه وآله، امامان معصوم علیه السلام، عارفان و دانشمندان دینی دارد. قرآن كریم، بارها به این ویژگی پسندیده و انسانی پیامبرصلی الله علیه وآله اشاره كرده و آن را باعث موفقیت و كامیابی آن حضرت در هدایت مردم تلقی كرده و ایشان را مهربان، رئوف و تشنه هدایت دانسته است: «لقد جائكم رسول من انفسكم عزیز علیه ما عنتم حریص علیكم بالمؤمنین رؤوف رحیم‌» ؛ (6) «قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد كه بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز مهربان است.‌»
از سوی دیگر، به پیامبرصلی الله علیه وآله [و همه مبلغان دین] هشدار می‌دهد كه اگر ملایمت و عطوفت به خرج ندهد و برخورد خشنی با مردم داشته باشد، آنان از اطراف حضرت رسول، پراكنده خواهند شد: «فبما رحمة من الله لنت لهم ولو كنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولك‌» ؛ (7)
«پس به [بركت] رحمت الهی، با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی، و اگر تندخو و سختدل بودی قطعا از پیرامون تو پراكنده می‌شدند.‌»
نور خورشید و مه از عشق است عشق            شور درویش و شه از عشق است عشق
جوشش عشق است كاندر می‌فتاد                 آتش عشق است كاندر نی فتاد
(مولوی)
گفتارهای عارفان و دانشمندان
امام سجاد علیه السلام می‌فرماید: «و اما حق المستنصح ان تؤدی الیه النصیحة ولیكن مذهبك الرحمة له؛ (8) حق كسی كه از تو نصیحت می‌خواهد این است كه او را تا حد توانایی ات نصیحت كنی و با او مدارا كرده و مهربان باشی.‌»
«نصیحت‌» ، به معنای پند و اندرز خالصانه و خیرخواهانه است و ركن اساسی تبلیغ، ارشاد و نصیحت دیگران است، پس باید با خیرخواهی و دلسوزی برای دیگران باشد.
با ده خاك آلودتان مجنون كند                  صاف اگر باشد، ندانم چون كند
(مولوی)
عارف الهی مرحوم بهاری همدانی انگیزه تبلیغ را رحمت و شفقت بر بندگان دانسته و می‌نویسد: «فرقه دیگری [از مبلغان و واعظان هستند] كه تهذیب اخلاق كرده و تصفیه نفس كدورات نموده و نفس را از شواغل و علایق دنیویه استخلاص فرموده و طمع خود را از خلق به سوی حق گردانیده و رحمت و شفقت بر عباد او را بر هدایت و ارشاد واداشته... .‌» (9)