عوامل موفقيت در تبلیغ (2)

محبوبه عظيم‌زاده آراني
اشاره:
در شمارة گذشته برخی از عوامل موفقیت در تبلیغ همچون: «اخلاص»، «سعه صدر»، «راستگویی»، «بردباری» و...را بررسی و ادامة آن در این شماره ارائه می گردد.
6. پايداري مبلّغان
خداوند مي‌فرمايد: «فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ وَ لا تَطْغَوْا إِنَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ»؛  «پس همانگونه كه دستور داده‌ايم ايستادگي كن، و هر كه با تو توبه كرده است [نيز چنين كند] و طغيان مكنيد كه او به آنچه انجام مي‌دهيد، بيناست.»
هميشه به دست آوردن پيروزيها كار نسبتاً آساني است؛ اما نگه داشتن آن بسيار مشكل است، مخصوصاً جامعه‌اي كه به دور از عقل و دانش باشد. در ساختن جامعه‌اي با ايمان، استقامت در اين راه كار ساده‌اي نيست. مهم‌تر اينكه اين استقامت بايد انگيزة الهي داشته باشد و از هر گونه وسوسة شيطاني دور بماند؛ يعني به دست آوردن بزرگ‌ترين قدرتهاي سياسي و اجتماعي، آن هم براي خدا. امروز نيز مسئوليت مهم ما مسلمانان و مخصوصاً مبلغان در استقامت، اخلاص، رهبري مؤمنان و عدم طغيان و تجاوز مي‌باشد. بدون به كار بستن اين اصول، پيروزي بر دشمناني كه از هر سو ـ داخل و خارج ـ ما را احاطه كرده‌اند و از تمام وسايل فرهنگي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي و نظامي بر ضد ما بهره‌گيري مي‌كنند، امكان‌پذير نمي‌باشد.  پيامبر گرامي اسلام صلی الله علیه و آله اين چنين بودند: «كَانَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه و آله اَصْبرَ النََّاسِ عَلَي اَوْزَارِ النَّاسِ؛  رسول خدا صلی الله علیه و آله بر مشكلات مردم از همه بردبارتر بود.»
شخصي براي علامة بزگوار خواجه نصير الدين طوسي رحمه الله نامه‌اي فرستاد كه در آن نوشته شده بود: «يَا كلب بن كلب» خواجه نصير پس از خواندن نامه پشت آن نوشت: اي برادر! اشتباه كرده‌اي. سگ چهار پا دارد و من دو پا. من «مستوي القامة» هستم و ايستاده راه مي‌روم و سگ با حالت چهار دست و پا. ناخنهاي سگ دراز است و پشم دارد، در حالي كه من اينگونه نيستم.
7. خيرخواهي
يكي از وظايف مبلغين ابلاغ رسالت خود در برابر پروردگار نسبت به مردم و دستورهايي است كه ضامن سعادت و خوشبختي آنها بوده، باعث نجات مردم از گرداب شرك و فساد مي‌شود تا در اختيار مردم بگذارند و اين امر را در نهايت دلسوزي و خيرخواهي انجام دهند.  خداوند مي‌فرمايد: «أُبَلِّغُكُمْ رِسَالَاتِ رَبِّي وَ أَنَا لَكُمْ ناصِحٌ أَمينٌ»؛  «پيامهاي پروردگارم را به شما مي‌رسانم و براي شما خيرخواهي امينم.» امام علي علیه السلام نيز در بيان فضيلت رسول اكرم صلی الله علیه و آله ‌فرمودند: «بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِي حَيْرَةٍ وَ حَاطِبُونَ فِي فِتْنَةٍ ... فَبَالَغَ فِي النَّصِيحَةِ وَ مَضَى عَلَى الطَّرِيقَةِ وَ دَعَا إِلَى الْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ؛  خداوند او را به رسالت برانگيخت كه مردم در سرگرداني گمراه و در فتنه غرق بودند ... خيرخواهي را به نهايت رساند و در مسير راست ره پيمود و مردم را به حكمت و اندرز نيكو فرا خواند.»
8. مدارا
قرآن مي‌فرمايد: «فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ»؛  «پس به بركت رحمت الهي با آنان نرمخو شدي، و اگر تندخو و سخت‌دل بودي، قطعاً از پيرامون تو پراكنده مي‌شدند، پس از آنان درگذر و برايشان آمرزش بخواه و در كارها با آنان مشورت كن!‌ و چون تصميم گرفتي، بر خدا توكل كن؛ زيرا خداوند توكل‌كنندگان را دوست مي‌دارد.» در اين آيه به يكي از صفات مهم اشاره شده كه در هر مبلغي لازم است و آن مسئلة گذشت، نرمش و انعطاف در برابر كساني است كه تخلفي از آنها سر زده و بعداً پشيمان شده‌اند. بديهي است اگر شخصي كه در مقام تبليغ و هدايت قرار گرفته است،‌ خشن، تندخو، غير قابل انعطاف و فاقد روح گذشت باشد، به زودي در برنامه‌هاي خود با شكست مواجه خواهد شد و مردم از دور او پراكنده مي‌شوند و از وظيفة تبليغ باز مي‌ماند.
در روايتي از «ابو موسي» منقول است كه:‌ «كَانَ رَسُولُ الله اِذَا بَعَثَ اَحَداً مِنْ اَصْحَابِهِ فِي بَعْضِ اَمْرِهِ قَالَ: بَشِّرُوا وَ لَا تُنَفِّرُوا، وَ يَسِّرُوا وَ لَا تُعَسِّرُوا؛  هرگاه رسول خدا صلی الله علیه و آله يكي از اصحاب خود را پي كاري مي‌فرستاد، مي‌فرمود: به مردم بشارت دهيد و بيزاري ايجاد نكنيد! و آسان بگيريد و سختگيري نكنيد!»
9. ادب
يكي از صفاتي كه در رسيدن اهداف مبلغ به او كمك مي‌كند، صفت ادب است؛ چراكه زيبا سخن گفتن مي‌تواند در اثربخشي به امر تبليغ كمك شاياني كند و افراد را به سوي مبلغ بكشاند. امام علي علیه السلام مي‌فرمايد: «الْاَدَبُ هُوَ ... زِينَةُ اللِسَانِ؛  ادب ... زينت زبان است.» همچنين فرمود: «إِيَاكَ وَ مَا يُسْتَهْجَنُ مِنْ الْكَلَامِ؛ فَإِنَّهُ يَحْبِسُ عَلَيْكَ اللِئَامَ، وَ يُنَفِّرَ عَنْكَ الْكِرَامَ؛  از گفتار زشت بر حذر باش!‌ كه فرومايگان را به دور تو گرد آورد؛‌ اما بزرگواران را از تو مي‌پراكند.»
10. فروتني
با توجه به اينكه بسياري از مخاطبان، انسانهاي عادي و گاه جاهل هستند، ممكن است به راحتي زير بار سخن حق نروند و او را مورد اذيت و آزار قرار دهند، مناسب‌ترين برخورد با آنان فروتني و تواضع است و اينگونه آنان را به فكر وامي‌دارد و نسبت به دين خدا نرم‌ مي‌شوند. خداوند در قرآن مي‌فرمايد: «وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ»؛  «و براي آن مؤمناني كه تو را پيروي كرده‌اند،‌ بال (تواضع) خود را فرو گستر!» خداوند قبل از اين آيه به پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «اقوام نزديكت را به اسلام دعوت كن!» و در مرحلة دوم فرمود: «خويشاوندان نزديكت را انذار كن و از شرك و مخالفت پروردگار بترسان!» و در مرحلة‌سوم دايرة وسيع‌تري مورد توجه قرار گرفته، مي‌فرمايد: «با محبت از مؤمناني كه پيروي تو مي‌كنند، استقبال كن و بال و پر خود را براي آنها بگستر!»
اين تعبير زيبال كنايه از تواضع توأم با محبت، مهر و ملاطفت حضرت است،‌ همان گونه كه وقتي پرندگان مي‌خواهند به جوجه‌هاي خود اظهار محبت كنند،‌ بالهاي خود را گسترده‌اند پايين مي‌آورند و آنان را زير بال و پر مي‌گيرند،‌ تا هم در برابر حوادث احتمالي مصون مانند و هم از تشتت و پراكندگي حفظ شوند،‌ ضمناً اين آيه بيانگر اين مطلب است كه اگر به خاطر مسائل تربيتي بر خشونت و بيم تكيه شده است، بلافاصله تكيه بر محبت و عاطفه شود تا از اين دو، معجون مناسبي فراهم گردد.
در روايتي از حضرت عيسي علیه السلام آمده است كه ايشان براي حواريون غذايي تهيه ديد. و پس از تناول، خود عهده‌دار شستن دست آنان شد. آنان گفتند: اي روح خدا! ما به انجام اين كار از شما سزاوارتريم. حضرت عيسي علیه السلام فرمود: اين كار را تنها براي آن انجام دادم كه با كسي كه از او دانش مي‌آموزيم، چنين كنيد!
11. مؤمن با هدف و اراده
مبلغ بايد آنقدر به هدف خود ايمان داشته باشد كه همچون رسول خدا صلی الله علیه و آله اگر خورشيد را در دستي و ماه را در دست ديگرش قرار دهند  دست از هدف خود برندارد و همچون ايشان كه به خاطر ايمان به هدف، حاضر به «مباهله» شد، جان خود را در معرض ناملايمات قرار دهد؛ به  دشمنان خدا فرمود: در صورتي كه سخنانش دروغ باشد، حاضر است خود و عزيزترين كسانش مورد نفرين و هلاكت قرار گيرند.
12. پيشگام
مبلغ، امام و رهبر ديگران است و كسي كه خود را براي رهبري مردم گمارده بايد در تمام كارها پيشگام باشد و قبل از تعليم ديگران، به تعليم خود بپردازد. او بايد قبل از اينكه مردم را به انجام كارهاي خوب دستور دهد، خود آنها را انجام داده باشد و قبل از نهي ديگران از اعمال زشت و ناروا، خودش آن اعمال را ترك كند كه اين صفت رسولان الهي بوده است.
13. داراي پشتكار در عمل و ادامة تحصيل
مبلغ بايد پيام خدا را برساند، خود به آن عمل كند و در عمل به آن پشتكار داشته باشد. كه اين مهم منحصر در تبليغ دين نمي‌شود؛‌ بلكه وي در راه افزودن بر علم و آگاهي خويش نيز بايد بكوشد؛ چرا كه هر زماني براي تبليغ به معلومات جديد نياز دارد و تكيه به مطالعات قبلي نتيجة زيادي نخواهد داشت. از اين رو، پيامبر خدا صلی الله علیه و آله به دستور خداوند زيادي علم و دانش را از او طلب مي‌كند : «قُلْ رَبِّ زِدْنِي عَلْماً»؛  «بگو پروردگارا علمم را زياد كن!»
14. انتقاد پذيري
انتقاد پذيري، صفت ارزشمندي است. در دعاي مكارم الاخلاق مي‌خوانيم «اللّهمّ ... وَفِّقْنِي لِطَاعَةِ مَنْ سَدَّدَنِي وَ مُتَابَعَةِ مَنْ اَرْشُدنِي؛ خدايا! مرا به اطاعت و پيروي كسي كه به راه سداد و صلاحم خواند و هدايت نمود، موفق ساز.» مبلغ هدف‌دار به انتقادها گوش مي‌دهد؛ چرا كه چشم بستن بر حقيقت و نشنيدن نداي آن صفت كافران كوردل است: «وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها»؛  «آنان گوشهايي دارند كه با آن نمي‌شنوند.»
15. با اراده
در طول تاريخ، مبلغاني موفقيت بيش تري داشته‌اند كه از اراده‌اي محكم‌تر برخوردار بوده‌اند. حضرت ابراهيم علیه السلام با اراده‌اي استوار فرمود: «وَ تَاللَّهِ لَأَكيدَنَّ أَصْنامَكُم »؛  «به خدا سوگند! بتهاي شما را در هم مي‌شكنم.»  
16. حامي محرومان
بيشترين ياران رسولان الهي در طول تاريخ، محرومان بوده و بيش ترين سختي راه رسالت انبيا علیهم السلام بر دوش آنان قرار داشته است. بنابراين، مبلغ بايد از آنان حمايت كند و از طرد آنان بپرهيزد. چه بسا بي‌توجهي به محرومان و روي گرداندن از ايشان، كمك كردن و رسيدن به دشمنان دين اهداف خود بوده است.
قرآن کریم در این باره می فرماید: «وَ لا تَطْرُدِ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ الْعَشِيِّ يُريدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَيْكَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْ ءٍ وَ ما مِنْ حِسابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمينَ»؛  «و کسانی را که صبح و شام خدا را می خوانند و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن! نه چیزی از حساب آنها برتوست، و نه چیزی از حساب تو بر آنها! اگر آنها را طرد کنی، از ستمگران خواهی بود.»
17. شناخت هدايتگر واقعي
در عين حال كه عمل مبلغ در هدايت انسانها بسيار مؤثر است؛ ولي بايد توجه داشت كه مؤثر واقعي خداست و مبلغ ابزاري بيش نيست. بنابراين، هيچگاه مبلغ با ايمان دچار عُجب نمي‌شود و براي خود حسابي باز نمي‌كند و در لحظه لحظه حركت، به خداي بزرگ توكل مي‌كند. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّكَ لا تَهْدي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدينَ »؛  «تو نمی توانی کسی را که دوست داری هدایت کنی، ولی خداوند هر کس را بخواهد هدایت می کند و او به هدایت یافتگان آگاه تر است.»
18. مردمي و دردآشنا
مردمي بودن مبلغ لازمة توفيق اوست. او بايد مانند مردم زندگي كند، همانگونه كه رسول خدا صلی الله علیه و آله مثل مردم بر روي زمين مي‌نشستند و بر زمين طعام مي‌خوردند. خود شير گوسفند مي‌دوشيدند و دعوت غلامان را مي‌پذيرفتند.
مبلغ مردمي كسي است كه براي خود امتيازي نسبت به مردم قائل نيست و در زندگي اجتماعي مانند كمك كردن در كارها، استفاده از امكانات اجتماعي و اقتصادي، انتخاب مكان نشستن و ... با ديگران يكسان است و مي‌داند كه كار و كمك كردن به ديگران در كارهاي اجتماعي با شأن علمي و تبليغي او هيچگونه منافاتي ندارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفري كه اصحاب خواستند گوسفندي را بكشند، تهية هيزم براي پختن غذا را تقبل فرمودند. همانگونه كه ديگران نيز هر يك به كاري مشغول شدند و متذكر گرديدند كه خداوند متعال زشت مي‌دارد كه بنده‌اي بين دوستان براي خودش امتيازي قائل باشد.
19. دستاويز نشدن
هيچگاه مبلغ نبايد آلت دست ديگران شود. او به مردم تعلق دارد. بنابراين، نبايد جذب گروه خاصي شود. در رفت و آمدها بايد از همراهي فرد يا افراد خاص بپرهيزد، مگر اينكه آنها افراد سرشناس، خوش‌سابقه و معتمد محل باشند و ارتباط با آنان عرفاً مضرّ به جايگاه مبلغ نباشد. سخنان مبلغ نيز بايد آنقدر حساب شده و موضع‌گيريهايش آنقدر دقيق باشد كه هيچگاه مغلوب جوّسازيها نشود. وي بايد براي شناخت افراد و ايجاد ارتباط با آنها مشورت كند. امام علي علیه السلام مي‌فرمايد: « مَنِ اسْتَقْبَلَ وُجُوهَ الْآرَاءِ عَرَفَ مَوَاقِعَ الْخَطَإ؛  كسي كه از خردمندان كمك فكري بطلبد جاي اشتباه را مي‌شناسد.» شناخت اهل زمان، احتمال خطا در تصميم‌گيريها را كم مي‌كند.
20. خوش‌سابقه
سابقة خوب صفت اولياي الهي بوده و هست كه مسئوليت تبليغ دين را به عهده داشته‌اند. قوم حضرت صالح علیه السلام به او گفتند: «يَا صَالِحُ قَدْ كُنْتَ فينا مَرْجُوًّا قَبْلَ هذا»؛  «اي صالح! تو پيش از آنكه دعوي نبوت كني، در ميان ما مورد اعتماد و اميدواري بودي.»
همچنين تجربه و سابقة كاري مبلّغ نيز مانند سابقة فردي و فاميلي او اهميت دارد و اين موضوع مي‌تواند در سرعت موفقيت او تأثير به سزايي بگذارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله كاري با سابقه را شروع كرد و راهي را ادامه داد كه اجداد بزرگوارش همچون حضرت نوح و ابراهيم علیهماالسلام آن را آغاز كرده بودند.
21. داراي عزت نفس
اگر مبلغ عزت نفس نداشته باشد، و چشم به اين و آن بدوزد و از اهداف اين و آن تبليغ كند، كه نتيجه‌اش ستايش از كسي است كه به او چيزي مي‌بخشد و سرزنش كسي كه از عطا منعش مي‌كند. در «مناجات شعبانيه» مي‌خوانيم: «بِيَدِكَ لَا بِيَدِ غَيْرِكَ زِيَادَتِي وَ نَقْصِي؛ خدايا! زيادي و كمي زندگي من به دست توست، نه به دست غير تو.» پس ذلت نفس چرا؟
اموري همچون اهميت دادن به نوع غذا در بين مردم، اظهار علاقه به غذايي خاص،‌ زياده‌روي در خوردن و آشاميدن و زياده‌روي در تفريح و ... با عزت نفس مغاير است.
22. منظم، ساده‌زيست و بي‌تكلف
مبلّغ با نظم خود به ديگران نيز درس مي‌دهد. حضور و خروج به موقع در مسجد، اتمام سخنراني، كلاس و ... خواب و بيداري به موقع و ... مورد توجه مردم است. اين شيوة اولياي الهي است كه در عصر حاضر، نمونة روشن آن امام خميني قدّس سرّه بودند.
مبلّغي كه در ابعاد تبليغي خود رسول الله صلی الله علیه و آله را الگو قرار مي‌دهد، ساده‌ زيستي ايشان برايش قابل توجه است. رسولي كه هيچگونه تمايلي به تشريفات و زندگي تجملاتي نداشت و پيروان خويش را پيوسته به زندگي ساده و به دور از تكلف ترغيب مي‌فرمود. امام علي علیه السلام پيراهنش را وصله مي‌كرد، به آن بزرگوار گفته شد: « لِمَ تَرْقَعُ قَمِيصَكَ؟ قَالَ علیه السلام يَخْشَعُ الْقَلْبُ وَ يَقْتَدِي بِهِ الْمُؤْمِنُونَ؛  چرا پيراهنت را وصله مي‌كني؟ فرمود: قلب را خاشع مي‌كند و مؤمنان به اين كار اقتدا مي‌كنند.»
مبلّغ نيز نبايد با خواسته‌هاي غير معقول و غير عرفي مردم را دچار زحمت كند. به طور مثال: اگر در سفرهاي تبليغي براي او خانة مستقلي ندارند، اتاقي كوچك در جوار ميزبان را بپذيرد.
براي خوردن غذا، زمان خوابيدن و ... آداب و رسوم مردم را به هم نريزد و با ايشان همراهي كند. امام علي علیه السلام به فرزند خود فرمود: «بُنَيَ اِذَا كُنْتَ فِي بَلَدِهِ فَعَاشَرَ بِهِ آدَابُ اَرْبَابِهَا؛ هرگاه در شهري بودي، بر طبق آداب مردم آن شهر زندگي كن!» البته منظور امام آداب و رسومي است كه رعايت آن از نظر مذهب اشكالي ندارد.»
23. رعايت ظواهر
مبلّغ بايد تميز، خوشبو و آراسته ظاهر باشد. به شهادت تاريخ، يكي از عوامل مهم موفقيت رسول الله صلی الله علیه و آله در گسترش دين اسلام،‌ تميزي، خوشبويي و آراستگي ظاهر ايشان بوده است.
هرگاه آن بزرگوار مي‌خواست از خانه خارج شود، به عنوان آينه به آب نگاه مي‌كرد.  اينها صفاتي است كه تمام اولياي الهي دارا هستند. بعضي از مردم هنگامي كه داخل مسجد النبي صلی الله علیه و آله مي‌شدند، مكان امام زين العابدين علیه السلام را از شدت عطر خوش آن مي‌شناختند.
از آنجا كه مبلّغ بيش تر از راه سخن تبليغ مي‌كند، علاوه بر نظافت لباس و بدن، به نظافت دهان و دندانها نيز بايد توجه زيادي داشته باشد؛ چرا كه گفتن آيات و روايات با دهان خوشبو و دندانهاي تميز سفارش شده است.
نظافت و همراه داشتن لباس تميز و بوي خوش هم احترام به عبادت، مسجد و مردم است و هم دعوت عملي براي زياد شدن حضور جمعيت در مساجد. يكي از دلايلي كه بچه‌ها مجالس عروسي را دوست دارند، وجود عطرها و لباسهاي تميز و زيبا است كه در اينگونه مجالس فراوان به چشم مي‌خورد و اسلام از مسلمانان خواسته است كه در مسجد نيز اينگونه باشند.
24. كليات شايستة هر مبلّغ
پيامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «لَا يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ إِلَّا مَنْ كَانَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ رَفِيقٌ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ رَفِيقٌ فِيمَا يَنْهَى عَنْهُ عَدْلٌ فِيمَا يَأْمُرُ بِهِ عَدْلٌ فِيمَا يَنْهَى عَنْهُ عَالِمٌ بِمَا يَأْمُرُ بِهِ عَالِمٌ بِمَا يَنْهَى عَنْهُ؛  امر به معروف و نهي از منكر انجام نمي‌دهد، جز كسي كه در او سه خصلت است: به آنچه بدان امر يا از آن نهي مي‌كند، اهل مدارا باشد، و به آ‌نچه بدان امر يا از آن نهي مي‌كند، اهل عدالت باشد، و به آنچه بدان امر يا از آن نهي مي‌كند، عالم باشد.»
نتيجه:
هر مبلّغ به عنوان يك رهبر اسلامي وظايف زيادي در راه هدايت مردم دارد كه بدون شك هيچ نعمتي بالاتر از نعمت هدايت و هيچ خدمتي برتر از اعطاي اين نعمت به انسان نمي‌باشد. بنابراين، مبلّغ علاوه بر ويژگيهاي اخلاقي، ويژگيهاي علمي و عملي را نيز بايد دارا باشد تا اين عوامل بتواند در رسيدن به هدفش تأثير به سزايي داشته باشد.
براي مطالعه بيش تر مي‌توان به كتب: تبليغ در قرآن و حديث، محمد محمدي ري شهري، روشهاي تبليغ از طريق خطابه، ابزارها، روضه، مناظره، رضا علي كرمي؛ قرآن و تبليغ، محسن قرائتي، تفسير نمونه؛‌ مكارم شيرازي مي‌توان رجوع كرد.