یکی از دلایل پست شدن انسان

سعدی چه زیبا سرود:
از دست و زبان که برآید
کز عهده شکرش به در آید
بنده همان به که ز تقصیر خویش
عذر به درگاه خدای آورد
ورنه سزاوار خداوندیش
کس نتواند که به جای آورد.[1]
جایگاه شگر گزاری در آیات و روایات به حدی مورد توجه است که، اگر انسان از این صفت اخلاقی غافل شود، گرفتار عقوبت و نتیجه ای سخت می‌شود. حال با توجه به ایام شهادت امام مجتبی(علیه السلام) به کلامی گهر بار از این حضرت درباره ناشکری اشاره می‌کنم. امام حسن مجتبی(علیه السلام) فرمودند: «اللُّؤْمُ أَنْ‏ لَا تَشْكُرَ النِّعْمَةَ [2] پستی آن است كه شكر نعمت را نكنى.»  حضرت در این کلام انسان را در اثر ناشکری به افول از جایگاه انسایت هشدار می‌دهد.
حال برای تبیین بحث و کلام نورانی حضرت، به بیان چند مورد از عواقب ناشکری می‌پردازیم:

1- عذاب شدید عقوبت ناشکران
خداوند در قرآن فرموده است: «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدیدٌ[ابراهیم/7] اگر سپاس گزارى كنید، قطعاً بر شما میافزایم، و اگر ناسپاسى كنید، بى‌‏تردید عذابم سخت است.»
با شكر، نه تنها نعمت‏هاى خداوند بر ما زياد مى‏‌شود، بلكه خود ما نيز رشد پيدا مى‏‌كنيم، زياد مى‌‏شويم و بالا مى‏‌رويم‏. و نکته‌ی مهمتر اینکه وعده عذاب الهی در انتظار ناشکران نعمات خداوند است.

2- سرعت در مجازات ناشکران
کسانی که مبتلا به ندیدن صاحبت نعمات الهی بشوند و زبان به شکر کردن نگشایند، مجازات این کارشان را سریع مشاهده می‌کنند. هر گناهی عقوبتی دارد اما طبق وعده اهل بیت، صاحب این گناه سریع عقوبت می‌شود. امام رضا(علیه السلام) فرمودند: «أَسْرَعُ الذُّنُوبِ عُقُوبَةً كُفْرَانُ النِّعْمَةِ [3] سريعترين مجازات ها، مجازات كفران نعمت است.»
بهتر است انسان با این وعده کمی جدیتر مراقب ناشکری هایش باشد و کمی توجه به مبدا نعمت ها داشته باشد
خداوند هم در قرآن در طی یک داستان علت هلاکت قوم سبا را این چنین بیان می‌کند: «ذلِكَ جَزَيْناهُمْ بِما كَفَرُوا وَ هَلْ نُجازي إِلاَّ الْكَفُور [سبا/17] اين كيفر كفران آنها بود، و آيا ما تا كسى كفران نكند مجازاتش خواهيم كرد؟» 
داستان قوم سبا از این قرار است: «برای قوم سبأ در محل سکونتشان نشانه ای (از قدرت الهی) بود، دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ ( رودخانۀ عظیم و میوه های فراوان به آنها گفتیم ) بخورید و شکر او را به جا آورید شهری است پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده و مهربان.
اين باغهاى به هم پيوسته كه در دو طرف نهر به وجود آورده بودند، به قدرى پر بركت بود كه‏ در تواريخ آمده اگر كسى سبدى بر روى سر مى‌‏گذاشت و در فصل ميوه از زير درختان عبور مى‏‌كرد آن قدر ميوه در آن مى‏‌ريخت كه بعد از مدت كوتاهى سبد پر مى‌‏شد! نشانه بزرگی که در این آیات به آن اشاره شده است تبدیل شدن سیلها به عنوان عامل ویرانی، به مهمترین عامل عمران و آبادانی است.
ولی گفتند: پروردگارا میان سفرهای ما دور بیفکن (تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند و به این طریق) آنها به خویشتن ستم کردند و ما آنان را داستانهایی برای عبرت دیگران قرار دادیم و جمعیتشان را متلاشی ساختیم.»
اين درخواست احمقانه نشانه تنگ نظري اغنياء نسبت به فقراء بود آنها نمي‌خواستند افراد كم درآمد مانند ثروتمندان با آسايش و بدون زاد و توشه سفر كنند. 
و ما سیل ویرانگر را بر آنان فرستادیم و دو باغ پر برکتشان را به دو باغ بی ارزش با میوه های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدل ساختیم این کیفر را به خاطر کفرانشان به آنها دادیم. آنچه باعث انحطاط تمدن عربستان جنوبی گردید، شکسته شدن سد مشهور "مأرب" بود که باعث جاری شدن آب زیاد آن به سرزمین سبأ شد. آباديها و باغها و قصرها را ويران نمود و سرزمين آباد آنها تبديل به بيابانی خشك و بي آب و علف گرديد و تنها چند درخت "اراك" و "شوره گز" و "سدر" به جاي ماند.»[3]

3- ناشکری از بین برنده نعمت های بعدی
یکی دیگر از عواقب ناشکری از بین رفتن نعمت هایی است که برای انسان در نظر گرفته شده است؛ وقتی انسان قدر نعمتی موجود را نداند، چطور می‌تواند منتظر  نعمات بعدی از طرف خداوند باشد؟ لذا امام حسین(علیه السلام) فرمودند: «شُكرُكَ لِنِعمَةٍ سالِفَةٍ يَقتَضى نِعمَةً آنِفَةً [3] شکرگزاری تو نسبت به نعمت گذشته، نعمت آینده را فراهم می آورد.»
و دقیقا این ضرب المثل که در قالب شعر گفته شده، تایید این کلام اهل بیت می‌باشد.
شکر نعمت نعمتت افزون کند
کفر نعمت از کفت بیرون کند.[5]
نتیجه اینکه اگر می‌خواهیم دچار پستی و افول از جایگاه شریف انسانیت نشویم، باید قدردان نعمت های خداوند باشیم و هواسمان باشد که این نعمت از طرف خداوند به ما امانت داده شده است و ما هم باید در نگهداری آن تمام تلاش خود را داشته باشیم. در غیر این صورت گرفتار عذاب الهی می‌شویم.

________________________________________________

پی نوشت
[1]. سعدی، گلستان، دیباچه، گنجور.
[2]. ‏ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏، تحف العقول، تاريخ وفات مؤلف: قرن 4، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، موضوع: اخلاق‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 1، ناشر: جامعه مدرسين‏، مكان چاپ: قم‏، ص233.
[3]. مرکز فرهنگ و معارف قرآن.
[4]. حلوانى، حسين بن محمد بن حسن بن نصر، نزهة الناظر و تنبيه الخاطر، تاريخ وفات مؤلف: قرن 5، محقق / مصحح: مدرسة الإمام المهدي عجل الله تعالى فرجه الشريف‏، موضوع: گوناگون‏، زبان: عربى‏، تعداد جلد: 1، ص80.
[5]. سعدی، گلستان، دیباچه، گنجور.