این که چرا در اعلام روز عید فطر اختلاف است، بر اساس برخی از موارد ذیل است: اختلاف مبنایی در رؤیت ماه، اختلاف مبنایی در موضوع رؤیت (باچشم مسلح و غیر آن) و...
پرسش: چرا بین مجتهدان غالباً در اعلام روز عید فطر اختلاف پیش می‌آید؟ آیا این مسئله مشکلی برای مقلدان ایجاد نمی‌کند؟
شرع اسلام در بعضی از احکام، همان گونه که حکم را معیّن و بیان می‌کند، موضوعات احکام و برخی از شرایط دیگر آن را نیز مشخص می کند، مثلاً همان گونه که روزه را واجب دانسته، زمان آن را نیز معیّن کرده که از اذان صبح تا اذان مغرب است. علاوه بر این در برخی از مسایل، راه دست یابی به آن موضوع را نیز مشخص کرده، مثلا در همین مسئله ( تعیین اوّل ماه) راه دست یابی و شناخت اوّل ماه را هم مشخص کرده و فرموده است که با رؤیت هلال ماه، روزه رمضان آغاز می شود و با رؤیت ماه شوال، روزه تمام می شود و راه فهمیدن آن دیدن ماه است: «صُمْ للرؤیة وافطرْ للرؤیة(1)».
در همین مورد اگر دو نفر عادل به دیدن ماه شهادت دهند، در حکم رؤیت است.(2) هم چنین راه‌های دیگری که در توضیح المسائل همه مراجع آمده است.
بنابراین در شرع اسلام در تکلیف روزة ماه رمضان هم حکم و هم موضوع تعیین شده، هم راه رسیدن به آن مشخص است.
حال اگر برای شخصی (خواه مجتهد یا مقلد) از راه‌هایی که شرع مشخص کرده، اوّل ماه ثابت شد، روزه و افطار بر او واجب می‌شود و اگر ثابت نشد، تکلیفی ندارد و از این جهت مشکلی پیش نمی‌آید.
بنابراین، بر اساس مبنایی که بین مجتهدان پذیرفته شده، اعلام روز عید فطر باید بعد از رؤیت ماه شوال در غروب آخرین روز ماه رمضان صورت گیرد تا اعلام کنند فردا اوّل ماه شوال و عید فطر است؛ زیرا بر اساس روایت مذکور (که مورد پذیرش همه است) باید ماه دیده شود، تا اعلام اوّل ماه شود.
اما این که چرا در اعلام روز عید فطر اختلاف است، بر اساس یکی از موارد ذیل است:
1ـ برای برخی از مراجع،رؤیت ماه اثبات می‌شود، مثلاً دو شاهد عادل از نمایندگان آنها در شهرهای مختلف ماه را ببینند یا افرادی که به نظر آنها معتبر و عادل هستند، می‌گویند ماه را دیده‌ایم. این موجب می‌شود که آنها روز عید فطر و اوّل ماه را اعلام کنند.
2ـ اختلاف مبنایی در رؤیت ماه: بعضی از مراجع دیدن ماه در نیمکره زمین را برای تمام کسانی که در یک نیمکره هستند، حجت می‌دانند، مثلاً به فتوای بعضی از مراجع مانند آیات عظام: خویی، تبریزی، سیستانی و فاضل لنکرانی اگر در عراق یا عربستان ماه دیده شود، برای تمام کشورهای اسلامی خاورمیانه حجت است و برای ایران نیز اثبات می‌شود.
اما بنابر نظر برخی مراجع دیگر، دیدن ماه در یک منطقه، باعث می‌شود برای مردم آن منطقه و یا برای مردم مناطقی که با آن منطقه هم افق هستند اوّل ماه ثابت شود.
3ـ اختلاف مبنایی در موضوع رؤیت، بدین معنا که آیا رؤیت (دیدن) باید با چشم معمولی بدون وسائل پیشرفته مثل تلسکوپ یا دوربین باشد، یا رؤیت با این وسائل هم اعتبار دارد؟ اخیراً تعدادی از مراجع دیدن ماه را با وسائلی از قبیل تلسکوپ و دوربین معتبر دانسته‌اند، مانند: آیات عظام، خامنه‌ای و فاضل.
4ـ باز اختلاف در موضوع رؤیت: بدین معنا که آیا تولّد ماه در سطح افق، اوّل ماه را اثبات می‌کند یا خیر؟ به نظر کارشناسان علم نجوم ، گاهی ماه متولد می شود ، اما امکان رؤیت به دلایل علمی نیست.
بحث در این است که آیا تولد ماه در سطح افق، اوّل ماه را اثبات می‌کند؟ ظاهراً بعضی از علمای اهل سنّت تولد ماه را معتبر می‌دانند، اگر چه ماه دیده نشود.
بنابراین مسئله تنها در استفاده یا عدم استفاده از ابزارها و تکنولوژی نیست، بلکه مبنای اختلاف متعدد است . حتی این امکان وجود دارد کسانی که استفاده از تلسکوپ و ابزارهای پیشرفته را در رؤیت ماه جایز می دانند، در اعلام اوّل ماه اختلاف داشته باشند ، مثلا یک مرجع اعلام اوّل ماه می کند و مرجع دیگر اعلام نمی‌کند، در حالی که هر دو استفاده از چشم مسلح را جایز می دانند.
پی‌نوشت‌ها:
1. وسائل الشیعه، باب 2، از ابواب احکام ماه رمضان، حدیث 7.
2 . توضیح المسائل مراجع، ج1، مسئله 1730.
برگرفته از مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی