تمدن غرب در معماری تحت تأثیر مسلمانان است.
در نوشتاری دیگر، به جایگاه هنر در تمدن اسلامی اشاره کردیم[1] و گفتیم مسلمانان در هنرهای مختلف تأثیرات شگفتی از خود به جای گذاشته‌اند؛ در این نوشتار تلاش می‌کنیم به دو اثر مهم معماری عصر تمدن اسلامی اشاره کرده، تأثیر آن‌ها بر معماری مغرب‌زمین را مورد تحلیل قرار دهیم.
الف) مسجد جامع قرطبه
این مسجد يکی از معماریهای شکوه‌مند جهان اسلام است و در سال 168 (ه.ق) بنای آن توسط «عبدالرحمان» خلیفه اموی اندلس آغاز شده و توسط هشام فرزندش در سال 177 هجری به پايان رسيده بود. اين مسجد دارای 1392 ستون ازسنگ مرمر بود که با طاق‌های نيم‌دايره مانندی به هم پيوند می‌خوردند، در شب برای روشن کردن آن از ده هزار آويز و شمعدان بزرگ ساخته شده از مس، استفاده می‌شد. بعدها «عبدالرحمان دوم» با توسعه قصر قرطبه و نيز کشيدن دو خيابان در دو کناره رود «وادی کبير» گردش‌گاه بسيار زيبايی برای قرطبه فراهم نمود. اين حاکم مسلمان، قرطبه را از حيث زيبايی و آبادانی بدان‌جا رساند که مستشرقین از آن به عنوان شهر عظیم و زیبا یاد کرده‌اند.[2] اما متأسفانه مسیحیان پس از تسخیر آندلس تلاش کردند، با تخريب قبه‌های بزرگ مسجد و از بين بردن تزئينات ديوارها، محراب، منبر و... هويت اسلامی بنا را از بين ببرند اما با این وجود، حضور آيات قرآنی بر سنگ‌های محراب اين هويت را تا به امروز فرياد می‌زند.
ب) کاخ الحمراء
نمی‌شود در مورد هنر و معماری تمدن اسلامی سخن گفتن، ولی سخن از شهر الحمراء و کاخ‌های آن به میان نیاورد. زبیایی‌های این کاخ‌ها به قدری زیاد است که «ویکتور هوگو» شاعر و نویسنده فرانسوی در مورد آن می‌گوید: «ای حمراء، ای قصری که فرشتگان تو را چنان‌که در خیال آید تزیین کرده و نشانه‌ای دل‌فریب داده‌اند، ای قلعه با شکوه کنگره‌دار که با گل‌ها و بوته‌ها و شاخ و برگ پر نقش شده‌ای و اکنون به ویرانی می‌روی، شب هنگام که اشعه نقره فام ماه بر طاق نماها و دیوارهای تو پرده می‌افکند، آواز دل‌ربا و سحرانگیزی از تو به گوش می‌رسد.»[3]
تأثیرگذاری بر مغرب زمین
«هلن گاردنر»[4] که در کتاب «هنر در گذر زمان» خود، گچ‌بری‌های الحمراء را همتای خیال پردازی‌های ظریف شاعران مسلمان می‌داند، در تأثیر سبک معماران الحمراء بر اروپا و آمریکا می‌آورد: «نفوذ این سبک بر هنر اسپانیا در سراسر سده‌های میانه هم‌چنان قوی بود و تا دوره رنسانس نیز رسید و رگه‌هایی از آن را می‌توان حتی در هنر مستعمرات اسپانیا در قاره آمریکا مشاهده کرد.»[5]
«مارتین بریگز» در مقاله‌ای تحت عنوان «معماری و ساختمان» در کتاب «میراث اسلام» وجود خصوصیات معماری اسلامی در کلیسای ژرمینی دوپره ــ که در قرن نهم میلادی ساخته شد ــ را به حضور معماران مسلمان در اسپانیا و تأثیر آنان بر معماری این کلیسا مرتبط می سازد. از دیدگاه وی یکی از نمونه‌های دیگر این تأثیرات کنار هم قرار دادن گنبد و مناره به تقلید از معماری مسمانان است: «شکی نیست که در نظر معماران و مهندسین اسلامی، ساختمان گنبد و مناره پهلوی هم بسیار مطلوب بوده و این قسمت در (رن) نفوذ نموده به طوری که در بنای سنت پا، گنبد و برج پهلوی یکدیگر دیده می‌شود.»[6]
در نتیجه: تمدن غرب نه نتها در علم، بلکه در هنر خویش نیز وامدار مسلمانان است.
_______________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. هنر در تمدن اسلامی
[2]. اسلام در غرب (تاريخ اسلام در اروپاي غربي)، دکتر نورالدين آل علي، تهران، نشر دانشگاه، تهران، 1370، ص155.
[3]. هندسه و تزئين در معماري اسلامي، گل‌رو نجيب اوغلو، ترجمه مهرداد قيومی بيدهندی، نشر روزنه، تهران، 1379ش، ص162.
[4]. هلن گاردنر (۱۹۴۶-۱۸۷۸) از نویسندگان پر کار و قابل توجه در حوزه هنر است. وی در دانشگاه و انستیتو هنر شیکاگو به تدریس تاریخ هنر اشتغال داشت و کتاب «هنر در گذر زمان» وی از ارزشمندترین و موثرترین متون استاندارد آموزشی در آمریکا و بسیاری از کشورهای دنیا است. این کتاب برای اولین بار در سال۱۹۲۶ منتشر شد و به‌لحاظ ویژگی‌های اختصاصی‌اش بین پژوهشگران، هنرمندان و دیگر مخاطبان تاریخ هنر بزودی جای خود را بازکرد.
[5]. هنر در گذر زمان، هلن گاردنر، ترجمه محمدتقي فرامرزی، انتشارات آگاه، تهران ، 1381، ص262.
[6]. the legacy of islam, edited by the late sir thomas arnold & alfred guillaum pg158, oxford 1934
مسلمان با معماریهای باشکوهی که در تمدن اسلامی مانند کاخ الحمراء بنا کرده‌اند، تمدن غرب را تحت تأثیر قرار داده‌اند به گونه که تا مدت‌ها کلیساهای مسیحیان متأثیر از این معماری بوده است.