یکی از راه‌های پیش‌گیری دروغ و وضع حدیث، آگاه کردن جامعه از عواقب و آثار سوء معنوی و مادی آن است.
دومین منبع دین بعد از قرآن کریم، حدیث و سنت پیامبر اکرم و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) است که همواره مورد توجه بوده و برای حفظ و نشر آن تلاش‌های فراوانی شده است. اما برخی افراد مانند غالیان به دلایل مختلف این میراث گران‌بها را در معرض انحراف قرار دادند، این گروه برای باورپذیری آموزه‌های خود، چاره‌ای جز وضع و جعل حدیث و انتساب آن به معصومان(علیهم‌السلام) نداشتند. از این‌رو اهل بیت(علیهم‌السلام) برای حفظ کیان اسلام و شیعه و محفوظ ماندن احادیث از دست غالیان، اقدامات مختلفی انجام دادند.
یکی از راه‌های پیش‌گیری دروغ و وضع حدیث، آگاه کردن جامعه از عواقب و آثار سوء معنوی و مادی آن است که قرآن در آیات فراوانی با بیان برخی مصادیق بارز آن، بدان اشاره کرده است؛ برای نمونه می‌توان به این آیات اشاره کرد: «فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَذَبَ عَلَى اللَّهِ وَ كَذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ أَ لَيْسَ في جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْكافِرين[زمر/32] پس چه كسى ستمكارتر است از آن كسى كه بر خدا دروغ ببندد و سخن راست را هنگامى كه به سراغ او آمده تكذيب كند؟! آيا در جهنّم جايگاهى براى كافران نيست.» یا در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: «وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ كَذِباً أُولئِكَ يُعْرَضُونَ عَلى رَبِّهِمْ وَ يَقُولُ الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذينَ كَذَبُوا عَلى رَبِّهِمْ أَلا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمين[هود/18] چه كسى ستمكارتر است از كسانى كه بر خدا افترا مىبندند؟! آنان (روز رستاخيز) بر پروردگارشان عرضه مىشوند، در حالى كه شاهدان [پيامبران و فرشتگان] مىگويند: «اين‌ها همان‌ها هستند كه به پروردگارشان دروغ بستند! پس لعنت خدا بر ظالمان باد!»
پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز از همین شیوه برای مبارزه با جاعلان حدیث استفاده کرده و اصحاب خویش را از این کار منع کردند: «هرکس بر من دروغ ببندد جایگاهش دوزخ است.»[1] ائمه اطهار(علیهم‌السلام) نیز همین شیوه را با قوت بیشتری به کار گرفتند، به گونه‌ای که امام صادق(علیه‌السلام) با صدور حکمی مبنی بر حرمت تکلیفی این گناه بزرگ، فرمودند: «هر کس که بر خدا و رسول او عمدًا نسبتِ دروغی دهد، روزه‌اش باطل است.»[2] ایشان سپس به تبیین جایگاه کلام امامان(علیهم‌السلا) پرداختند و آن را همان کلام پیامبراکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دانستند و این هشدار را در سطح عمومی جامعه ترویج دادند که دروغ بستن به خاندان نبوت(علیهم‌السلام) همان دروغ بستن به شخص پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است؛ برای نمونه، امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «بر ما دروغ نبندید، همانا کسانی که چیزی را به دروغ به ما نسبت دهند، گویی به رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نسبت دروغ داده‌اند و کسی که به ایشان نسبت دروغ دهد، به خداوند نسبت دروغ داده است و هر کس به خدا نسبت دروغ دهد، خداوند او را عذاب می‌کند.»[3]
هشدارهای معصومان(علیهم‌السلا) تأثیر مثبتی بر فضای جامعه گذاشت و غالب افراد ضمن پرهیز از نسبتِ دروغ دادن به ایشان، از مرتکبان به این عمل، دوری می‌جستند. البته هم چنان که امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود، برخی منافقان با درهم آمیختن حق و باطل، به دروغ‌گویی می‌پرداختند[4] و از خوش‌باوری برخی مسلمانان سوءاستفاده کرده، زمینه‌های گمراهی و انحراف را فراهم می‌آوردند، به همین خاطر، ائمه اطهار(علیهم‌السلام) تنها به اقدامات پیش‌گیرانه اکتفا نکرده و به مبارزه جدی با جریانات انحرافی، به ویژه روشن‌گری و تبیین ماهیت و اهداف غالیان پرداختند و تلاش کردند مردم را از گرفتاری در این گناه عظیم نجات دهند که در نوشتاری دیگر به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
_______________________________________
پی‌نوشت
[1]. امالی، محمد بن حسن طوسی،قم، دارالثقافة، 1414ق، ص227.
[2]. النوادر، احمد بن محمد بن عیسی، اشعری قمی، مدرسه امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، 1360ش، ص24.
[3]. الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، ج4، ص187.
[4]. شرح نهج البلاغه، عبدالحمید بن هبة الله ابن أبی الحدید، مکتبة آیت الله المرعشی، 1404ق، ج11، ص38-39.