پنج ویروس خطرناک در مصاف با امر به معروف

گاهی اوقات برخی افراد تا با اسم امر به معروف و نهی از منکر مواجه می شوند برآشفته شده و حال بدی به آنها دست می دهد، این موضوع می تواند ریشه در عوامل مختلفی داشته باشد، شاید یکی از علت هایی که باعث انزجار و دوری عامه مردم از این موضوع شده شیوه های غلط اجرا کردن امر به معروف بوده که زمینه دوری مردم را از آن فراهم کرده است.

پنج ویروس خطرناک در مصاف با امر به معروف

1-از دیگران شروع کردن
یکی از عواملی که موجب انزجار برخی افراد از امر به معروف و نهی از منکر شده، رویکرد غلط برخی آمران به معروف و ناهیان از منکر است، رویکرد غلطی که برخی افراد تمام همت و تلاش خود را صرف اصلاح دیگران می کنند، به طوری که فرصت اصلاح و تجدید نظر در رفتار و عملکرد خود را ندارند رفتار بسیار منزجر کننده ی کسانی که خدای متعال نیز از آن ابراز نارضایتی و ناراحتی کرده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ؛[1]اى كسانى‏‌كه ايمان آورده‏ ايد چرا سخنى را مى‏‌گوئيد كه عمل نمى‌كنيد. نزد خدا بسيار موجب خشم است كه سخنى بگوئيد كه عمل نمى ‏كنيد.» خدای متعال در آیات روشنی از قرآن کریم به این موضوع اشاره می‌کند که اصلاح باید از خود شخص آغاز شود نه از دیگران؛ «قُوا أَنفُسَكُمْ»[2]

2-با بداخلاقی و خشونت عمل کردن
یکی از بدترین و خطرناک ترین ویروس هایی که می تواند فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر را با چالش های خطرناک مواجه کند، استفاده از قالب های غیر اخلاقی و منزجر کننده است، از جمله ی این قالب های خطرناک دعوت به خوبی ها با بد اخلاقی است که حتی می‌تواند نتیجه را در تمامی موضوعات و اهداف عکس کند لذا خدای متعال وقتی می خواهد فرعون را به خوبی ها دعوت کند به پیامبر خود این چنین امر می کند: «اذْهَبا إِلى‏ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغى‏ فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى‏؛[3] بسوى فرعون برويد؛ كه طغيان كرده است! اما بنرمى با او سخن بگوييد؛ شايد متذكّر شود، يا (از خدا) بترسد!»

3-فقط با زبان امر به معروف کردن
یکی دیگر از آسیب های امر به معروف و نهی تک بعدی عمل کردن به این معنا که فقط با زبان دیگران را به خوبی ها دعوت کردن و مغفول ماندن از قدرت و تأثیر عمل صالح بر روی دیگران است و حال آنکه حضرات معصومین(ع) با علم و اشراف بر قدرت و تأثیر نرم عمل صالح بر دیگران محبان و شیعیان خود را این چنین به سنت ارزشمند و اخلاقی امر به معروف و نهی از منکر دعوت می کردند چنانکه امام صادق(علیه‌السلام) چنین فرمودند: «كُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيَرَوْا مِنْكُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَع‏؛[4] مردم را به غير از زبانتان دعوت به دين كنيد، تا سعى و كوشش و درستى و پرهيزگارى و خويشتن دارى را از شما مشاهده كنند.»

4-افراط و سخت گیری
از جمله آسیب های پیش روی فرهنگ سازی امر به معروف و نهی از منکر، رویکرد افراطی و سختگیرانه است، امر به معروف باید همراه با متانت، صبر و آرامش و بدور از هر گونه رویکرد افراطی باشد در منابع روایی از  امیرمؤمنان علی(علیه السلام) این چنین نقل شده است :«الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یشُبُ نِیرَانَ اللَّجَاجَة؛[5] ؛ زیاده روی در نکوهش، موجب شعله ور شدن آتش لجاجت می شود». امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: گاهی اوقات سخت گیری‌ها در امور جزئی و غیرلازم نتیجه معکوسی را به دنبال دارد، این در حالی است که بر اساس فرهنگ روایات نباید با احکام الهی به گونه ای اشتباه و توأم با سخت‌گیری‌های نابجا برخورد کرد: «إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی یحِبُّ أَنْ یؤْخَذَ بِرُخَصِهِ کمَا یحِبُ أَنْ یؤْخَذَ بِعَزَائِمِه؛[6]خدای متعال چنان دوست دارد که به رخصت ها (جوازها و استثناهای) احکام او عمل شود، چنان که دوست دارد به واجبات قطعی دینی عمل شود»

5-برخورد متکبرانه
اخلاق و فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر ایجاب می کند که دعوت به خوبی ها و باز داشتن دیگران از زشتی‌ها با تواضع و فروتنی همراه باشد و در این مسیر انسان خود را برتر از دیگران و دور از هر گونه خطا و کاستی نبیند؛ امام خمینی(ره) در این خصوص می فرماید: «سزاوار است، که آمر به معروف و ناهی از منکر... خویشتن را منزّه از گناه و عیب نبیند و خود را برتر از کسی که گناه مرتکب شده است نپندارد، زیرا مرتکب گناه هرچند که گناه کبیره ای را انجام داده باشد، ممکن است دارای صفات و ویژگی هایی باشد، که مورد رضایت خداوندی است و خداوند به آن جهت او را دوست داشته باشد، هر چند که به خاطر گناهانش مورد بغض و خشم خداوند است»[7]

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه، صف، آیه2و3.
[2]. سوره مبارکه تحریم، آیه6.
[3]. سوره مبارکه طه، آیات 43و44.
[4]. مشكاة الأنوار في غرر الأخبار، على بن حسن طبرسى‏، ص ۴۶؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ‏۶۷، ص ۳۰۹.
[5]. بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج‏74، ص212.
[6]. تفسير القمي، ج‏1، ص 16.
[7]. تحريرالوسيله، ج 1، ص 462، مسئله 13.