مباهله یکی از اسناد حقانیت اسلام در طول تاریخ است.
روز بیست و چهارم ذی الحجه، یکی از روزهای بزرگ تاریخ اسلام است، که در آن یک بار دیگر حقانیت دین مبین اسلام به نمایش گذاشته شد، این روز در میان مسلمانان به «مباهله» مشهور است، و آیه«فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَللَّعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ[آل عمران/61] هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.»
مباهله از ریشه «بهل» به معنای رهاساختن، ترک گفتن، به خود واگذاشتن[1] و قید و بند چیزی را برداشتن و نیز لعنت کردن آمده است[2] که از زبانهای عبری و سریانی وارد زبان عربی شده است.[3] و در اصطلاح به عملی گفته میشود که دو یا چند نفر که در مسأله مهم دینی با یکدیگر اختلاف دارند، در یکجا جمع شوند و با اصرار و تضرع به درگاه خداوند، از او بخواهند آن را که بر باطل است، رسوا و مجازات کند. تفاوت که میان مباهله و لعنت وجود دارد این است که مباهله از شدت و تأکید بیشتری برخوردار است[4] اما در تاریخ اسلام مباهله اشاره به واقعه عظیم دارد که در ادامه به تبیین آن میپردازیم.
پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآله) بعد از فتح مکه، با ارسال نامه به مناطق مختلف ایشان را به دین مبین اسلام دعوت کرد که در این میان منطقهی نجران که مسیحی نشین بود نیز مورد خطاب نامههای رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) قرار گرفتند، ایشان در نامهای که به سران مسیحی این منطقه نوشت ایشان را به پذیرش اسلام یا پرداخت جزیه(مالیات ویژه اهل کتاب) فراخواند. سران مسیحی نجران درباره نامه پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) به مشورت پرداخته و با افراد زیادی در این باره گفتگو کردند. ولی به خاطر تبلیغات و فضای ویژه مسیحیان در آن منطقه، آنان هیچیک از پیشنهادهای رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) را نپذیرفتند و برای رفع این معضل سه تن از بزرگان نجران، یعنی: ابوحارثة بن علقمه (اسقف اعظم نجران و نماینده رسمی کلیسای روم در حجاز)، عبدالمسیح بن شرحبیل معروف به عاقب (پیشوای اهالی این منطقه) و اهتم (یا ایهم) بن نعمان معروف به سید (شخصی کهن سال و ریشسفید و مورد احترام نجرانیان) به همراه ده تن و به روایتی سی تن و به روایتی دیگر شصت تن از مسیحیان نجران عازم مدینه منوره شده تا با رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) به گفتگو بپردازند و راه حلی پیدا نمایند، این افراد با حضور در مدینه و بحث با پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآله) درباره توحید و شرک، نحوه آفرینش حضرت عیسی(علیهالسلام) و ارتباط وی با خدای سبحان و باطل دانستن عقاید مسیحیان گفتگو کردند، بعد از آنکه سران نجران نتوانستند در مقابل منطق رسول اکرم(صلیاللهعلیهوآله) ایستادگی کنند برای فرار از پذیرش حق، پیشنهاد مباهله دادند. بدین معنا که در وقت معین در جایی به عبادت و راز و نیاز به درگاه خدای متعال پرداخته و بر طرف مقابل نفرین کنند تا خدای متعال بر دروغگو و باطلگرا عذابی نازل کرده و او را نابود سازد.
پیامبر(صلیاللهعلیهوآله) با پذیریش این پیشنهاد، در موعد مقرر به همراه دخترشان حضرت فاطمه زهرا(سلاماللهعلیها) و دامادشان امام علی(علیهالسلام) و دو سبطش حسنین(علیهماالسلام) از مدینه حرکت کرد و به مکان مباهله رفتند، در این هنگام مسیحیان نجران که دیدند رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) با اهل بیت خویش برای مباهله آمده است، از مباهله انصراف داده و به آن حضرت پیشنهاد مصالحه دادن.[5]
این واقعه علاوه بر آنکه شمهای از حقانیت دین اسلام را آشکار میکند، جایگاه اهل بیت(علیهمالسلام) را نزد خدای متعال و رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) نشان میدهد، به گونهای که خدای متعال در آیهای که در مورد این حادثه نازل کرده است، از امیرالمؤمنین امام علی(علیهالسلام) به عنوان نفس پیامبر یاد میکند، که این موضوع نشان بر حقانیت شیعه است. از اینرو میتوان از مباهله به عنوان یکی از اعیاد شیعه یاد کرد به همین خاطر ائمه اطهار(علیهمالسلام) برای این روز اعمال خاصی را توصیه کردهاند که گوشهای از آن در کتاب مفاتیح الجنان بیان شده است از جمله اینکه، روزه، غسل، نماز مانند نماز عید غدیر و همچنین دعای مباهله که شبیه دعای سحر است و ....
اما متأسفانه این روز بزرگ در میان مسلمانان مهجور شده و به آن کمتر توجه شده است، که این موضوع میتواند دلایل متعددی داشته باشد از جمله اینکه، بعد از رحلت رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله)، حاکمیت آن زمان تلاش کرد که هر فضیلتی که از اهل بیت(علیهمالسلام) وجود دارد را از جامعه حذف کند تا چالشهای کمتری در مقابل تضیع حق ایشان داشته باشند به همین خاطر بعد از مدتی این روز بزرگ در میان مسلمانان به فراموشی سپرده شد، و حتی شیعیان به خاطر اختناق شدیدی که در آن دوران وجود داشته است به این موضوع کمتر توجه کردهاند و قرنها بعد نیز با وجود آنکه این فشارها کمتر شده و حتی حاکمان شیعه بر مسند حکومت تکیه دادهاند این واقعه همچنان مورد غفلت قرار گرفته بود، علاوه بر این موضوع نزدیکی این روز با عید غدیر ــ که یکی از مهمترین دلایل جانشینی امیر المؤمنین امام علی(علیهالسلام) از رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) است ــ را میتوان یکی دیگر از دلایل توجه کمتر شیعیان به این واقعه دانست، زیرا که واقعه عظیم غدیر مانند خورشید درخشانست که طلوع کرده و سبب شده که ستارگانی مانند مباهله کمتر مورد توجه قرار بگیرند، البته این موضوع نه به خاطر نفس غدیر بلکه به خاطر کم توجهی شیعیان شکل گرفته است، نکته دیگری که در چند سال اخیر سبب شده است که توجه به مباهله کمتر شود، بدعت به پیشواز محرم رفتن است، به این معنا که برخی با استفاده از جهل عوام شیعیان، این بدعت را پایه گذاری کردهاند که یک دهه زودتر به پیشواز محرم رفته و شروع به عزاداری میکنند به همین خاطر به جای اینکه در روز مباهله در مساجد و حسینیه ها جشن برپا شود پرده های سیاه عزا دور تا دور آن را احاطه کرده است.
با توجه به این موضوعات لازم است که علما و رسانههای مختلف ابتدا با این بدعت به مخالفت برخواسته و در نهایت به اهمیت این روز عظیم و مهم بپردازند تا روز مباهله از غربت خارج شده و مورد توجه مسلمانان و خصوصاً شیعیان قرار بگیرد، به ویژه با توجه به اینکه مباهله در کنار قرآن مجید یکی از معجزات جاوید پیامبر اسلام(صلیاللهعلیهوآله) است که میتواند در این عصر حقانیت دین مبین اسلام را آشکار کند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
پینوشت
[1]. احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۲۰۰۱م، ج۱، ص۱۴۱.
[2]. زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر؛ اساس البلاغه، دمشق، دارالشعب، ۱۹۶۰، ص۷۱.
[3]. ماسینیون، لویی؛ مباهله در مدینه، تهران، رسالت، ۱۳۷۸، ص۶۷.
[4]. ابوهلال عسکری، حسن بن عبدالله؛ معجم الفروق اللغویه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۲.
[5]. تاريخ يعقوبى، احمد بن ابى يعقوب ابن واضح يعقوبى (م بعد 292)، ترجمه محمد ابراهيم آيتى ، تهران ، انتشارات علمى و فرهنگى ، چ ششم ، 1371ش، ج1،ص۴۵۱.
مباهله یکی از اسناد حقانیت دین اسلام است که متأسفانه در طول تاریخ مورد بی مهری مسلمانان و حتی شیعیان قرار گرفته است، این واقعه علاوه بر آنکه شمهای از حقانیت دین اسلام را آشکار میکند، جایگاه اهل بیت(علیهمالسلام) را نزد خدای متعال و رسول خدا(صلیاللهعلیهوآله) نشان میدهد، به گونهای که خدای متعال در آیهای که در مورد این حادثه نازل کرده است، از امیرالمؤمنین امام علی(علیهالسلام) به عنوان نفس پیامبر یاد میکند، که این موضوع نشان بر حقانیت شیعه است.