سرتاسر قرآن کریم، انسان را به ولایت پذیری دعوت می کند؛ زیرا آنچه باعث نجات انسان و بشریت از سلطه شیطان و ستمگران می شود ولایت پذیری از صاحبان ولایت است.
ولایت پذیری مهمتر از نماز
ولایت و ولایت‌پذیری از اصلی‌ترین واژه‌های قرآن کریم است که رفتارهای انسان‌ها بر اساس آن، سنجیده می شود. در این زمینه به بعضی از آیات قرآن اشاره می کنیم. قرآن کریم می فرماید: «اطیعُوا اللهَ وَ أطیعُوا الرَّسُولَ و أُولِی الْأمْرِ مِنْکُمْ؛[1] از خدا و رسول و صاحبان امرتان پیروی کنید.» نیز در آیه دیگری می فرماید: «انَّما وَلِیُّکُمُ اللهُ و رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکوةَ وَ هُم رَاکِعُونَ؛[2] به درستی که سرپرست و ولی شما خدا و رسولش و مؤمنان هستند. همان کسانی که نماز بر پا می دارند و در حالی که در رکوع‌اند زکات می دهند.»
ماهیت ولایت
ولایت، اساس اسلام، کلید ورود به تمام معارف اسلام و نگهبان همه واجبات، معرفی شده است. «بُنِيَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَايَةِ قَالَ زُرَارَةُ فَأَيُّ ذَلِكَ أَفْضَلُ فَقَالَ الْوَلَايَةُ أَفْضَلُهُنَّ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُن؛[3] اسلام بر پنج پایه بنا شده است؛ ولایت، نماز، زکات، روزه و حج، ولایت از همه افضل است؛ زیرا کلید ورود به همه آن‌هاست.» در روایتی دیگر بعد از ذکر این پنج رکن، فرمود: «وَالْوَلایَةُ الْحافِظَةُ لِهذِهِ الْفَرائِضِ الْأرْبَعَةِ؛[4] و ولایت نگاه دارنده این چهار فریضه است.»
ولایت اهل بیت (علیهم السلام)
«روزی مردی از خدمت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید: کمترین چیزی که انسان در پرتو آن از مؤمنان می‌شود، چیست؟ حضرت جواب داد: کمترین چیزی که انسان به سبب آن در زمره گناهکاران در می‌آید این است که ولایت ما را نپذیرد. آن مرد گفت: یا امیرالمؤمنین! منظورت از ما چه کسانی است؟ حضرت فرمود: همان‌هایی که خداوند اطاعتشان را در ردیف اطاعت خود و پیامبر خود قرار داده است و فرمود: أطیعُوا اللهَ وَ أطیعُوا الرَّسُولَ و أُولِی الْأمْرِ مِنْکُمْ».[5] پس آن چیزی که باعث نجات انسان است پذیرفتن ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است.
دستاوردهای ولایت پذیری
یک. ادای حق اهل بیت و برخورداری از بهترین پاداش.
امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «حق ما بر مردم، اطاعت و ولایت است و برای مردم از طرف خدا برترین پاداش‌هاست.»[6]
دو. شایستگی و برتری.
امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «أوْلَی النَّاسِ بِنا مَنْ وَالاَنَا؛[7] برترین مردم نزد ما کسی است که ولایت ما را بپذیرد.»
سه. پیوستن به اهل بیت و نجات.
امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ تَمَسَّکَ بِنا لَحِقَ؛[8] کسی که به ولایت ما چنگ بزند به ما خواهد پیوست.»
چهار. جامعیت در همه نیکی‌ها.
هر کس خدا بر او در شناخت و ولایت خاندان من منت نهاد، پس همانا خداوند تمام خیر و خوبی را در او جمع کرده است.[9]
ولایتمداری در دوران غیبت
دوران غیبت از سخت‌ترین دوران ها برای انسان‌هاست؛ زیرا با دور بودن از امام خود از خیلی برکات و خیرات حضور امام (علیه السلام) محروم هستند. در نتیجه، ولایتمداری در دوران غیبت از اهمیت خاصی برخوردار است؛ زیرا در اینجا انسان باید از فقهایی که به طور عام، توسط امام (علیه السلام) معرفی شده‌اند ولایت‌پذیری داشته و تبعیت کند.
امام زمان (علیه السلام) در توقیعی به محمد بن عثمان عمری چنین می فرماید: «وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ؛[10] امّا در رویدادهای زمانه، به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنان، حجت من بر شما هستند و من نیز حجّت خدا بر آن‌ها هستم.»
منظور از این راویان حدیث، فقها هستند نه هر راوی حدیثی؛ زیرا در روایت دیگری امام عسکری (علیه السلام) خصوصیاتی را برای فقیه مطرح کرده است. «فَأَمَّا مَنْ كَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ، حَافِظاً لِدِينِهِ، مُخَالِفاً لِهَوَاهُ، مُطِيعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ يُقَلِّدُوهُ؛[11] اما کسی که دارای مقام فقاهت است، باید خودنگهدار باشد، [خودسازی کرده باشد] نگهبان دین باشد،[که چیزی از بیرون وارد دین نشود و چیزی از دین خارج نشود]، مخالف با هوای نفس باشد و فقط فرمانبردار امر مولا [خدا و 14 معصوم] باشد. اگر کسی با این ویژگی‌ها بود، بر عامه مردم است که از او پیروی و تقلید نمایند.» این خصوصیات در برخی از فقهای شیعه یافت می شود.
سپس فرمودند: اگر فقیهی به حکم ما حکم کرد[دارای این خصوصیات بود] و کسی آن حکم را قبول نکرد مثل این است که حکم خدا را مردود شمرده و ما اهل بیت را رد کرده است و کسی که حکم ما را رد کند مثل این است که حکم خدا را رد کرده است و آن در حد شرک به خداست.[12]
نکته: همان گونه که ولایت اهل بیت (علیهم السلام)، با وسعت کمتری در طول ولایت خداست، ولایت فقها نیز با وسعت کمتری در طول ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است.
پس ولایت‌پذیر بودن از فقیه جامع الشرائط، در ادامه همان ولایت‌پذیری از خدا و اهل بیت (علیهم السلام) است. اگر جامعه‌ای به این حد از ولایت‌پذیری برسد تمام خصوصیاتی که بر ولایت پذیری اهل بیت (علیهم السلام) مترتب است در اینجا نیز خواهد بود.
نتیجه اینکه: در زمان غیبت امام زمان (علیه السلام) اگر کسی به نماز، روزه، زکات وحج بپردازد ولی ولایت پذیری از فقها، نداشته باشد، همه آن عبادت‌ها بی ارزش و بدون پشتوانه خواهد بود. در اینجاست که می توان گفت ارزش ولایتمداری از ارزش نماز بالاتر است؛ به این معنا که وقتی نماز به هدف هدایتگری خود نائل می شود که در سایه ولایت پذیری باشد.
پی نوشت
[1]. سوره نساء، آیه 59.
[2]. سوره مائده، آیه55.
[3]. المحاسن، ج1، ص286.
[4]. بحار الانوار، مجلسی، ج65، ص388.
[5]. سلیم بن قیس، ص616.
[6]. عیون الحکم و المواعظ، لیثی، ص420.
[7]. غرر الحکم، آمدی، ص217.
[8]. بصائر الدرجات، ج1ص63.
[9]. الامالی، صدوق، ص474.
[10]. کمال الدین، صدوق، ص2، 483.
[11]. تفسیر الامام العسکری (علیه السلام)، ص300.
[12]. کافی، ج1، ص67.
ولایت‌پذیری یکی از مهمترین ارکان اسلام است. اگر ولایت باشد تمام اعمال انسان مورد قبول خداوند واقع می‌شود؛ زیرا ولایت‌پذیری کلید ورود به اسلام و تمام فروعات دین است. قرآن کریم نیز انسان‌ها را به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) هدایت می کند. این ولایت در زمان غیبت بر دوش فقهای جامع الشرائط قرار گرفته است که در طول ولایت اهل بیت (علیهم السلام) است.