پدافند غیر عامل در حکومت علوی و حسنی

پدافند غیر عامل یا همان روش غیر مسلحانه از جمله تاکتیک های دفاعی بوده که در حکومت علوی و حسنی در مقابل توطئه خصمانه دشمن به کار گرفته می شد. امام علی و امام حسن مجتبی (علیهما السلام) تمام تلاش خود را به کار گرفتند تا با استفاده از همین راهبرد دفاعی بازدارنده، جامعه اسلامی را از آسیب ها و حمله های احتمالی دشمن حفظ نمایند. مکان یابی صحیح، استفاده از جاسوس، اخلاق محوری، ایجاد وحدت و صلح و... از جمله پدافندهای غیر عاملی است که مورد استفاده دو امام قرار گرفته است. هدف از به کارگیری چنین تاکتیک های غیر جنگی، حفظ جان مردم، مراقبت از مرزهای قلمرو اسلامی، برقراری امنیت پایدار نظام اسلامی، تأمین نیازهای مردم و... بوده است.

ارسال جاسوسان در سپاه دشمن از جمله ابزارهای اطلاعاتی و تاکتیک های غیر مسلحانه ای بوده که حضرت علی (علیه السلام) برای آگاهی از موقعیت جغرافیایی دشمن و ارزیابی امکانات و نقشه های آنان، در راستای حفظ امنیت پایدار نظام اسلامی و اقتدار آن مورد استفاده قرار داد.[1]

فریب، از دیگر ترفندهای غیر نظامی حضرت برای دفاع از اسلام بود چنان که پس از جنگ جمل وقتی عایشه می خواست به مدینه بازگردد آن حضرت به چهل زن فرمان داد در پوشش مردان جنگاور با صورت‌های پوشیده عایشه را تا مدینه همراهی کنند. وقتی عایشه به مدینه رسید فریاد برآورد که علی بن ابیطالب مرا با چهل مرد نامحرم به مدینه فرستاده است. در این هنگام آن چهل زن هویت خود را آشکار کرده و این گونه با پدافند غیر عامل از دسیسه‌ای بزرگ جلوگیری شد.[2]

مکان یابی صحیح برای استقرار نیروها از دیگر شیوه های دفاعی غیر عامل بوده که حضرت در مقابل دشمن مورد استفاده قرار داد چنان که با تشکیل دو اردوگاه نظامی یکی برای جمع آوری و بسیج سپاه در نزدیکی مدینه و دیگری نزدیک سپاه دشمن که اردوگاه جنگ بود، زمینه نظارت کامل خود بر شرایط و مناطقی که در مسير سپاه قرار داشت را فراهم نمود.[3]

آن حضرت 25 سال نیز برای حفظ وحدت اسلامی و برپایی امنیت در قلمرو اسلامی دست به قبضه شمشیر نبرد و با اینکه همسر و فرزندش را شهید نمودند اما تنها راه بقاء اسلام را در صبر و هدایت گری مردم دانست. در ماجرای خشم مردم از خلیفه سوم و توطئه علیه او، حضرت تلاش نمود تا با توبیخ و مناظره با شورش گران[4] و اعزام نیرو به اطراف خانه عثمان از شورش احتمالی و کشتن خلیفه جلوگیری کند؛ هرچند این تلاش حضرت بی ثمر ماند و امام حسن مجتبی (علیه السلام) نیز در این دفاع از خانه خلیفه مجروح شد[5] اما پس از آن حادثه جامعه اسلامی مجددا متحد شده و با حضرت بیعت نمودند.

وحدت جامعه اسلامی و جلوگیری از اختلاف درون دینی برای حضرت علی (علیه‌السلام) به قدری دارای اهمیت بود که وقتی عده ای از مردم به سرزنش خلیفه سوم پرداختند و او را مورد سرزنش قرار دادند آن حضرت وی را مورد دلجویی قرار دادند و از این طریق، جلوی تفرقه و دوگانگی احتمالی بین احزاب سیاسی را گرفتند. در بخشی از نامه حضرت به مردم کوفه در این باره چنین آمده است: «شما را از مساله عثمان چنان آگاه کنم که شنیدنش مانند دیدنش باشد؛ مردم او را سرزنش کردند اما من مردی از مهاجرین بودم که بیشتر از او تفقد و رضایت‌جویی می‌کردم و کمتر او را سرزنش می‌کردم ...»[6] حضرت در جای دیگری می گوید: «آن‌قدر از عثمان دفاع کرده که می‌ترسم در این مورد مرتکب گناهی شده باشم.»[7]

استفاده از اخلاق در میدان نبرد و جلوگیری از تعرض به حقوق دیگران از دیگر راهبردهای دفاعی حضرت برای حفظ جان انسان های بی گناه و جلوگیری از قتل عام بوده است؛ چنان که در جنگ جمل یاران خود را از شروع کردن جنگ، کشتن مجروحان جنگی، مُثله نمودن سپاهیان دشمن، بی‌اجازه وارد خانه‌ دیگران شدن، ناسزاگویی، توهین به زنان، برداشتن اموال سپاه دشمن و... سخت بر حذر داشت.[8]

پس از امام علی (علیه السلام)، امام حسن مجتبی (علیه السلام) نیز ثبات و وحدت جامعه اسلامی و حفظ پایگاه شیعی در مقابل جبهه دشمن را در استفاده از تاکتیک صبر و استقامت و نیز صلح مقتدرانه می دانست از این رو با نرمشی قهرمانانه توانست علاوه بر دفاع از جان شیعیان و حفظ جامعه اسلامی از تفرقه و اختلاف، از قتل عام و بی ثباتی امنیت در جوامع اسلامی جلوگیری کند.[9]

پی نوشت
1.نهج البلاغه (للصبحی)، نامه: 11 و 33، ص 371 - 406؛ محمودی، نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج 5، ص 175.
2. تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 544.
3. نهج السعادة فی مستدرک نهج البلاغه، ج 5، ص 248، نهج البلاغه (للصبحی)، نامه 60، ص 449.
4. الکامل، ج 3، ص 173.
5. البدایه و النهایة، ج 7، ص 188.
6. نهج البلاغه (للصبحی)، نامه اول.، ص 363.
7. همان، خطبه 240، ص 358.
8. تاریخ الامم و الملوک، ج 4، ص 541.
9. جعفری، تاریخ در مسیر تشیع، ص 186.