پرداختن به مسائل سیاسى و اجتماعى، اصلاح امور جامعه و برقرارى مناسبات عادلانه، از اهداف نبوت و تعالیم اساسى دین است که نشان دهنده رابطه عمیق سیاست و دین می باشد.
قوانین اسلامى و آیات قرآن، نشان می دهند که اسلام دین جامع است که تمام ابعاد زندگى انسان را در نظر گرفته است و همان گونه که مردم را به عبادت و یکتا پرستى، دعوت نموده و داراى دستورات اخلاقى و خودسازى فردى است؛ احکام و دستوراتى را نیز در مورد مسائل حکومتى، سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، قضایى، امور مربوط به اداره صحیح جامعه، روابط بین الملل و... دارا مى باشد.
اجراى چنین احکام و دستوراتى، بدون قدرت اجرایى، امکان پذیر نیست. این آموزه هاى سیاسى و اجتماعى دین نیازمند حکومت دینى هستند. حکومتی که جامعه را بر اساس قوانین الهى اداره کند و زمینه هاى رشد استعدادها و امکان رسیدن انسان ها به کمال را ایجاد کند و با فسادهاى اخلاقى، اجتماعى و... مبارزه کند.[1]
سیره پیشوایان
سیره و روش رسول اکرم نشان دهنده این است که اسلام برای پویایی، گسترش و اجرای احکام نیازمند سیاست است آن حضرت ضمن تشکیل حکومت، مسؤولیت اجرایى و قضایى آن را نیز بر عهده داشت.
امیر المؤمنین علیه السلام نیز حکومتى بر اساس عدل و اجراى دستورات الهى بنا نهاد. حکومت کوتاه مدت امام حسن ، قیام خونین امام حسین و مشروع ندانستن حکومت هاى وقت از سوى دیگر امامان، همه بیانگر این واقعیت است که آموزه هاى سیاسى و «تشکیل حکومت صالح» از ضروریات دین اسلام است.
مبانی قرآنی رابطه دین و سیاست
قرآن در آیات مختلف، حکومت و سیاست را برای اولیاء الهی اثبات نموده است و رهبری سیاسی و اجتماعی جامعه را به آن ها سپرده است.
1. «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ؛[2] خداوند به شما فرمان مى دهد که امانت ها را به صاحبانشان بدهید و هنگامى که میان مردم داورى مى کنید، به عدالت داورى کنید.»
امانت در قرآن، گستره وسیعى دارد و یکى از مهم ترین عرصه هاى آن، مسأله امامت و رهبرى است و یکی از شئون امامت، رهبری و حکومت داری می باشد. امام رضا(ع) می فرماید: «اهل امانت، امامان هستند؛ هر امامى امانت رهبرى را باید به امام بعد از خود بسپارد...»[3]
2. «یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِى الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ؛[4] اى داود! ما تو را خلیفه در زمین قرار دادیم، پس در میان مردم به حق داورى کن.»
این آیه اثبات حکومت و خلافت در زمین براى برخى از پیامبران گذشته می کند و نشان دهنده این است که نه تنها دین با سیاست منافات ندارد بلکه اجرایی شدن و گسترش دین در گرو حکومت و سیاست است.
3. قرآن کریم در آیات مختلف امر به جهاد و مبارزه با طاغوت ها، مستکبران و ستمگران و لزوم تهیه امکانات دفاعى نموده است و تحقق همه این امور به صورت همه جانبه تنها در سایه حکومت می تواند عملی گردد وبدون سیاست امکان پذیر نیست. این موارد نمونه هایی از احکام اسلام است که تحقق آن ها وابسته به تشکیل حکومت است، از این رو پیامبر تشکیل حکومت دادند.
الف. «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ؛[5] اى پیامبر، با کفار و منافقان پیکار کن و بر آنان سخت بگیر.»
ب. «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ؛[6] هر آنچه از نیروى سلاح و اسبان آماده مى توانید براى تهدید دشمنان خداوند و دشمنان خودتان فراهم سازید.»
امام خمینى(ره) در این باره مى فرماید: «اسلام دین سیاست است، با تمام شئونى که سیاست دارد. این نکته براى هر کسى که کمترین تدبّرى در احکام حکومتى، سیاسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام بکند، آشکار مى گردد. پس هر که را گمان بر او برود که دین از سیاست جدا است، نه دین را شناخته و نه سیاست را.»[7]
در نتیجه بخش عظیمى از معارف و آموزه هاى اسلامى شامل مسائل سیاسى اجتماعى است و تعیین خط مشى هاى مهمى در این باره از سوى خداوند انجام شده است و مأموریت رهبرى و اجراى سیاست هاى تعیینى، از سوى خداوند بر عهده پیامبران و دیگر اولیاى الهى و مؤمنان برجسته، نهاده شده است.
پی نوشت
[1] صحیفه نور، ج 2، ص 180.
[2] سوره مائده، آیه 67.
[3] تفسیر نورالثقلین، ج 1، 496.
[4] سوره ص، آیه 26.
[5] سوره تحریم، آیه 9.
[6] سوره انفال، آیه 60.
[7] صحیفه نور، ج 1، ص 6.
برخی از احکام و دستورات دین، بدون قدرت اجرایى، امکان پذیر نیستند. به عبارت دیگر آموزه هاى سیاسى و اجتماعى دین لزوماً حکومت دینى را نیز به دنبال دارد.