مجازات اخروى مقتضاى عدل الهى و پاىبندى او به وعده هاست و تخلف از آن ها امکان پذیر نیست.
خداوند بر اساس حکمت و رحمت خود، براى هدایت و نجات بشر شریعت و آیینى فرستاده است و در آن تکالیفى را براى بشر مقرر فرمود، به همین خاطر انبیا و اوصیاى انبیا را مأمور ابلاغ آن کرده است.
با توجه به این که خداوند علم داشته، همه افراد به راحتى و بدون انگیزه خارجى مطیع و تسلیم نمی شوند، بر اساس حکمت خود به مطیعان و مؤمنان وعده ثواب و به عاصیان و کافران وعده عذاب داده است.
اگر این وعده و وعید الهى نباشد، ارسال رسل و انزال کتب و شرایع آسمانى لغو و بیهوده می شود، همچنین با توجه به این که تخلّف از وعده به لحاظ عقلی و شرعی قبیح و ناروا است، در نتیجه چاره اى نیست جز این که خداوند در عالم آخرت به این وعده ها و وعیدها جامه عمل بپوشاند.
علاوه بر مطالب ذکر شده آیات الهى از عذاب کفار و مشرکان و ظالمان خبر می دهند و در این صورت اگر خداوند به کلى از عذاب صرف نظر کند، لازمه اش کذب است که خداوند از آن مبرّا است.
مرحوم علامه طباطبایى در این راستا می فرماید: «خداوند از این روى که به ایمان و اطاعت، وعده ثواب و پاداش نیک داده و به کفر و معصیت وعید عقاب و سزاى بد داده چنان که فرموده، خلف وعده نخواهد نمود.»[1]
همچنین از آیات قرآن استفاده مى شود که جزا و سزاى اخروى مقتضاى عدل الهى است. اگر پاداش و کیفر اخروى نباشد، عدل الهى مخدوش خواهد بود؛ زیرا خداوند مردم را به ایمان و نیکوکارى دعوت کرده است. مردم نیز از لحاظ پذیرش این دعوت دو دسته شده اند:
1. برخى این دعوت را پذیرفته و نظام فکرى و اخلاقى خود را بر آن تطبیق داده اند.
2. برخى دیگر نپذیرفته و به بدکارى و فساد پرداخته اند.
از طرف دیگر مى بینیم که نظام این جهان بر این نیست که صددرصد نیکوکاران را پاداش و بدکاران را کیفر دهد، بلکه برخى نیکوکاری ها در عالم وجود دارد که حیات انسان با آن پایان پیدا مى کند و مجالى براى پاداش نیست، همچنین برخى از گناهان هست که امکان عقوبت آن در دنیا وجود ندارد مانند: کسى که هزاران انسان را به ناحق مى کشد.
در نتیجه مقتضاى عدل الهى آن است که نشئه دیگرى وجود داشته باشد تا هر یک از این دو دسته جزاى عمل خود را ببینند.[2]
در نتیجه می توان گفت که وعده عذاب و پاداش اخروی کاملا حکیمانه و برخواسته از عدل الهی می باشد، همچنین مجازات اخروى از نوع مجازات هاى قراردادى و اعتبارى دنیوى نیست بلکه از نوع مجازات هاى تکوینى و حقیقى است، به این صورت که اعمال خوب با صورت هاى بسیار زیبا و لذت بخش تجسم مى یابند و به صورت کانون بهجت و لذت در مى آیند و اما اعمال بد انسان با صورت هاى بسیار زشت و وحشت زا و آزاردهنده تجسم مى یابند و به صورت کانون درد و رنج و عذاب در مى آیند.
بنابراین، هر کس در قیامت با همان اعمال و اخلاق و اعتقادى که از دنیا به همراه خود برده است زندگى مى کند، نه این که خدا آن را برای او آماده کرده باشد بلکه نتیجه و حاصل اعمال خود شخص می باشد.[3]
پی نوشت
[1] شیعه در اسلام، ص 161.
[2] حیات اخروى، ص 50.
[3] همان، ص 32.
مجازات اخروى از نوع مجازات تکوینى و حقیقى، همچنین از نوع تجسم صورت هاى غیبى و ملکوتى اعمال، اخلاق و نیت هاى ماست، به همین خاطر از نوع مجازات هاى قراردادى و اعتبارى نیست، از این رو می توان گفت عذاب و پاداش نتیجه اعمال خود ما انسان ها می باشد.