روایت حسن مثنّی که دشمنان برای انکار ولایت و خلافت امیرالمؤمنین علیه‌السلام بدان استناد کرده‌اند، از جهت سندی و دلالی مخدوش است و ضرری به اثبات ولایت و خلافت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نمی‌رساند.
از اشکالاتی که به معنا و مضمون حدیث غدیر خم وارد و ردّی بر امامت و خلافت امیرالمؤمنین علیه‌السلام شده است، روایتی منسوب به فرزند امام حسن علیه‌السلام، «حسن المثنی» است.
در عصر حاضر نیز که هجوم وهابیت و دیگر دشمنان به شیعه آشکارتر از هر زمان دیگری است، این شبهه دستاویزی برای مخالفت با شیعه شده است، ازاین‌رو بررسی این روایت لازم است.
روایت حسن مثنّی
این روایت با عبارت‌های متفاوت نقل‌شده که محور اصلی روایت غدیر خم به این صورت است:
«از حسن مثنّی سؤال شد: مگر رسول خدا صلی‌الله علیه واله نفرمودند «من کُنتُ مَولاه فهذا عليٌ مَولاه»؟! پاسخ دادند: آری، اما به خدا قسم که قصد پیامبر صلی‌الله علیه واله از این سخن، امارت و سلطنت نبود. اگر مقصودش این بود با کمال وضوح آن را ابلاغ می‌کرد؛ زیرا رسول‌الله صلی‌الله علیه واله خیرخواه‌ترین افراد نسبت به مسلمانان بود و اگر مراد او خلافت بود، می‌فرمودند: ای مردم، این علی فرماندار و قائم بر امور شما بعد از من است، پس سخن او را بشنوید و از ایشان اطاعت کنید ...» [1]
واکاوی سندی
آن‌گونه که در بعضی کتب مانند عبقات از دهلوی نقل شده، در ابتدای سند «ابونُعَیم» ذکر شده است. ابن تیمیه درباره ابونعیم می‌گوید:
«فانَّ ابانعیم رَوی کثیراً من الاحادیثِ التی هی ضعیفةٌ بل موضوعةٌ باتفاقِ علماءِ الحدیثِ واهلِ السنة و الشیعةِ؛[2] ابونعیم بسیاری از احادیث ضعیف، بلکه احادیثی را که به‌اتفاق علمای حدیث و همه علمای شیعه و سنّی جعلی و تحریف شده است، روایت می‌کند.»
در مورد «یحیی بن ابراهیم» که در برخی نقل‌ها، از راویان حدیث غدیر خم است، باید گفت شخصی با این عنوان مجهول است و در هیچ‌یک از کتاب‌های رجال یادی از او نشده است.
«فضیل بن مرزوق» نیز که در سلسلهٔ سند این روایت بنا بر تمام نقل‌ها وجود دارد، مورد اعتماد علمای رجالی نبوده است. ذهبی در مورد او می‌نویسد:
«نسائی و همچنین عثمان بن سعید او را ضعیف شمرده‌اند. ابوعبدالله حاکم درباره او گفته است: فضیل بن مرزوق شرایط راوی صحیح را نداشته و بر مسلم عیب محسوب می‌شود که روایات او را در کتاب صحیح خود ذکر کرده است و ابن حبّان او را بسیار منکر الحدیث شمرده و درباره او گفته است: از کسانی است که ثقات را مورد خطا قرار می‌دهد و از عطیه روایات جعلی نقل می‌کند.»[3]
بررسی دلالی روایت غدیر خم
پس از تحقیق سندی این روایت، نوبت بررسی محتوای این روایت باتوجه‌به دیدگاه شیعه است.
نخست اینکه این روایت فقط از طرق اهل‌سنت روایت شده و از طرق راویان شیعه نقل نشده است. ازاین‌رو مخالفین نمی‌توانند در مقام مناظره و استدلال با شیعه به این روایت و هر روایتی که فقط از طریق اهل‌سنت روایت‌شده، احتجاج کنند.
دومین نکته اینکه اگر این روایت معتبر می‌بود، باید در صحاح اهل‌سنت و دیگر کتب معتبرشان ذکر می‌شد که این‌طور نیست.
سومین نکته که مهم‌ترین نکته است، در مورد حسن مثنّی است. به فرض که حسن مثنّی چنین جمله‌ای گفته باشد، ازآنجاکه معصوم نیست، قول او برای شیعه حجیت ندارد. این سخن با سخنان دیگر معصومین علیهم‌السلام منافات دارد که از حدیث غدیر بر امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام استفاده نموده‌اند.
آخرین اشکال نیز این است که در کلام منسوب به حسن مثنّی دیده می‌شود، این است که او می‌گوید: رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام تصریح ننموده است.
در پاسخ به این مطلب باید گفت در بیانات رسول خدا صلی‌الله علیه و آله به‌صورت متعدد تصریح بر خلافت و امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام وجود دارد؛ از جمله حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث یوم‌الدار و... [4]
روایت حسن مثنّی از جهت سندی و دلالی مخدوش است؛ ازاین‌رو ضرری به ولایت و خلافت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نمی‌رساند.
پی‌نوشت:
1. بیهقی، الاعتقاد، ص۳۵؛ قفاری، اصول مذهب الشیعه، ج۲، ص۶۹۴.
2. ابن تیمیه، منهاج السنه، ج۷، ص۵۲.
3. ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۳، ص۳۶۲.
4. حدیث غدیر؛ مجلسی، بحارالانوار، ج37، ص190. حدیث منزلت؛ طوسی، أمالی، ص261 و حدیث یوم‌الدار؛ طبري، تاريخ الامم و الملوک، ج2، ص217.