یکی از تکنیک‌های عملیات روانی که دشمنان علیه جمهوری اسلامی از آن استفاده می‌کنند، ترفند فاجعه‌سازی است. در این بین برای مغلوب نشدن در مواجه با این تکنیک، قرآن راهکارهای مناسبی ارائه می‌دهد که مشورت گرفتن، تحقیق و بررسی و رجوع به اهل علم بخشی از این راهکارهاست.
دشمنان اسلام و اندیشه اسلامی، برای ضربه‌زدن به مبانی فکری و بدنه اجتماعی مسلمانان، از هر حربه و نیرنگی استفاده می‌کنند تا اینکه جامعه اسلامی را با چالش، ضعف و انفعال دچار نمایند. یکی از تکنیک‌های عملیات روانی دشمن که نوعاً در برنامه‌ها و تولیدات رسانه‌ای از آن استفاده می‌کنند، تکنیک فاجعه سازی است. سناریویی که بر پایه و اساس منفی بافی و کابوس‌های ترسناک شکل گرفته و تلاش دارد چهره‌ای غیرواقعی از مبانی فکری و سبک زندگی دینی را در پیش‌وروی افراد قرار دهد.
مفهوم‌شناسی فاجعه
لغت‌شناسان واژه فاجعه را در مترادف عباراتی همچون: سانحه، سختی، فلاکت، بدبختی، مصیبت، بلاء، فاجعه و بیچارگی معرفی کرده‌اند.[1] در تکنیک فاجعه‌سازی ما با عناصری همچون بزرگ‌نمایی، غلو، اغراق‌های غیرواقعی مواجه هستیم. این کلیدواژه در جنگ روانی کارکرد ویژه‌ای دارد؛ در واقع این شیوه همچون بمب خوشه‌ای تلفات سنگین نیروی انسانی را به دنبال دارد. ترفندی که در عملیات روانی موجب اختلال در سیستم عصبی و شناختی انسان شده و انسان را در تصمیم‌گیری و عملکرد به خطای محاسباتی دچار می‌نماید. در سال‌های اخیر نیز با شدت‌گرفتن حملات سایبری و رسانه‌ای به مبانی فکری و دینی، شاهد استفاده روزافزون این تکنیک در کنشگران و براندازن مجازی بوده‌ایم.
ضرورت آشنایی و شناخت خانواده و جامعه از فاجعه‌سازی
ازآنجایی‌که پس از پیروزی انقلاب اسلامی فضای اجتماعی ایران غالباً درگیر جنگ‌های مختلف از جمله جنگ رسانه‌ای و روانی بوده، از اینرو بسیار لازم و ضروری است که همه شهروندان با این تکنیک آشنایی لازم را داشته باشند؛ چرا که اگر خانواده‌ها و همه شهروندان به‌خوبی با این تکنیک عملیات روانی آشنا باشند، هیچ‌گاه مغلوب خبرهای کذب و درشت‌نمایی‌های غلوآمیز رسانه‌ای نخواهند شد.
برای نمونه در جریان اغتشاشات اخیر و در خلال کمپین(زن زندگی آزادی) تلاش فراوانی شد که تصویرغیرواقعی و دهشتناکی از واژگان (زن، زندگی، آزادی) برای عموم مخاطبین ارائه شود. گویی زن در فرهنگ ایران‌اسلامی در اسارت و بردگی و شکنجه قرار گرفته، زندگی او مساوی با مرگ و فلاکت بوده و چیزی به نام آزادی برای او وجود ندارد؛ این برداشت‌های غیرواقعی و هالیوودی از واژگان، و تلاش رسانه‌ای برای ایجاد خطای محاسباتی و شناختی، آثار ویرانگری برای ایران عزیز به دنبال داشته است.
راهکار برون رفت در مواجه با فاجعه‌سازی‌های رسانه‌ای
1-تحقیق، پژوهش و جستجو
در فرهنگ قرآن، یک اصل قرآنی به نام "اصل تبیین" وجود دارد که انسان را در بسیاری از موارد از آسیب‌های روانی و شناختی و فاجعه‌سازی مصون می‌دارد. خدای متعال در سوره مبارکه حجرات می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ»؛[2] «ای کسانی که ایمان آورده‌‌اید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید!».
به‌جرئت می‌توان ادعا کرد همه کسانی که در کمپانی‌های خبرپراکنی، علیه جمهوری اسلامی ایران کار رسانه‌ای می‌کنند، از جمله کسانی هستند که نباید خبرهای آنها را بدونه تحقیق و راستی‌آزمایی پذیرفت، آیه شریفه به روشنی تبعات این عدم تحقیق و بررسی را در آیه روشن کرده است. از اینرو هر گونه بی توجهی در این خصوص، می‌تواند زمینه‌ساز یک کنشگری خطرناک در فضای اجتماعی شود.
تقویت فرهنگ پرسشگری
در مواجه با تبلیغات مسموم رسانه‌ای و فاجعه‌سازی‌های مجازی، یکی از راهکاری‌هایی که قرآن کریم به عموم مردم پیشنهاد می‌دهد، تقویت فرهنگ پرسشگری است: «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ»؛[3]«اگر نمی‌دانید، از آگاهان بپرسید». اگر همه ما انسان‌ها از موضوعی که اطلاع و یا علم نداریم به اهل دانش مراجعه می‌کردیم، در دام خطای محاسباتی و شناختی گرفتار نمی‌شدیم؛ از این‌رودر منفی‌بافی‌های رسانه‌ای که نوعاً اخبار غیرواقعی به مخاطب ارائه می‌شود، یکی از بهترین راه‌ها، مراجعه به دانشمندان و متخصصان است.
مشورت‌گرفتن و استفاده از قدرت تحلیل دیگران
مشاوره و مشورت گرفتن با متخصص، یکی دیگر از محورهای نجات از جهل و فاجعه‌سازی‌های رسانه‌ای است. «وَشاوِرهُم فِي الأَمرِ»؛[4] «و در کارها، با آنان مشورت کن!» بدون شک همه افرادی که در تله فاجعه‌سازی گرفتار شده‌اند، نیازمند مراجعه به متخصص و بهره‌گیری از علم و دانش هستند. چه‌بسا یک شخص خودش اهل علم و دانش باشد؛ ولی بااین‌وجود خود را بی‌نیاز از همفکری و هم‌افزایی با دیگران نبیند؛ ازاین‌رو گزینه مشورت بهترین کمک را به آنها خواهد داشت.
بنابراین مسئله فاجعه‌سازی، امروزه در لایه‌های مختلف زندگی اجتماعی قابل‌مشاهده است و راه خنثی نمودن آن را می‌توان در تحقیق و روشنگری، رجوع به اهل علم و مشورت‌گرفتن از متخصصان جستجو کرد.
پی‌نوشت:
[1]. فرهنگ دهخدا، فرهنگ عمید، فرهنگ معین: ذیل مدخل فاجعه.
[2]. حجرات: 6.
[3]. نحل: 43.
[4]. آل‌عمران: ۱۵۹.