امیدورزی به غیرخداوند متعال و داشتن امیدهای واهی از جمله مواردی است که انسان مؤمن باید از آن برحذر باشد.
امید و امیدورزی از اصول انکار نشدنی برای رسیدن به موفقیت و از آموزه‌های مورد تأکید دین مبین اسلام است .
تعریف امید
احساس خوب و حالت مطلوبی که در اثر گمان به کسب نعمتی در آینده برای انسان حاصل می‌شود را امید می‌گویند.[1] بنابر این تعریف در مفهوم امید دو عنصر لحاظ شده است: 1. توجه به آینده؛ 2. منشأ امید، لذتی است که می‌تواند برای انسان حاصل شود .
با توجه به توضیح روشن می‌شود که امید، موتور محرک انسان برای حرکت و عنصری تأثیرگذار در تحمل دشواری‌هاست؛ زیرا انسان با نگاه مثبت به آینده و تصور لذتی که می‌تواند در آن زمان نصیبش شود، شوقی برای فعالیت و تلاش دارد و با توسل به این شوق بر مشکلات فائق می‌آید.
با این وجود بر اساس روایات، امیدواری باید چارچوب خاصی داشته باشد در غیر این صورت انسان نه تنها از هدف بازمی‌ماند، بلکه زمان بسیاری را نیز از دست می‌دهد. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: «لَا تَرْجُ مَا تُعَنَّفُ بِرَجَائِكَ لَه»؛[2] «امید مدار به چیزی که در مورد امید خود سرزنش شوی!»
مذمت امیدورزی می‌تواند به دو دلیل باشد:
1. طرف امید: انسان مؤمن نباید صرفاً بر توانایی‌های شخصی‌اش یا کمک دیگر مخلوقات، تکیه کرده و بدین سبب به آینده امیدوار باشد. زیرا تنها خداوند است که بی‌نیاز از غیر است و هیچ‌گاه شکست نمی‌خورد. غیر از پروردگار جهانیان هیچ‌کس را نمی‌توان دستمایه امید قرار داد. خداوند در حدیثی قدسی به حضرت موسی می‌گوید: «وَ لَا تَرْجُ غَيْرِي»؛[3] «[ای موسی] به غیر من امید نبند».
2. امید غیرواقع‌بینانه: انسان باید به واقعه‌ای امیدوار باشد و برای رسیدن به آن تلاش کند که متناسب با شرایط باشد. اگر کسی به چیزی امید ببندد که به هیچ وجه امکان تحقق آن وجود ندارد، پس از مدتی تلاش‌هایش را بی‌ثمر می‌بیند، مأیوس گشته و در ورطه بی‌تحرکی می‌افتد.
مقام معظم رهبری نیز همواره بر امید واقع‌بینانه تأکید داشته و می‌فرمایند: «توصیه من امید و نگاه خوش‌بینانه به آینده است. بدون این کلید اساسیِ همه قفل‌ها، هیچ گامی نمی‌توان برداشت. آنچه می‌گویم یک امید صادق و متّکی به واقعیّت‌های عینی است. اینجانب همواره از امید کاذب و فریبنده دوری جسته‌ام، امّا خود و همه را از نومیدی بی‌جا و ترس کاذب نیز برحذر داشته‌‌ام و برحذر می‌دارم ...[شما جوانان] در خود و دیگران نهال امید به آینده را پرورش دهید. ترس و نومیدی را از خود و دیگران برانید. این نخستین و ریشه‌ای‌ترین جهاد شما است».[4]
حاصل آنکه گرچه امیدورزی امری نیکوست اما باید از امید بی‌جا و امید بر غیر خدا دوری جست.
پی‌نوشت:
[1]. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، چاپ دهم، انتشارات موسسه امام خمینی، 1398ش، ج1، ص348.
[2]. ليثى واسطى، على بن محمد، عیون الحکم، چاپ اول، دار الحديث، 1376ش، ص520.
[3]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق،ج8، ص48.
[4]. بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران، https://khl.ink/f/41673.