بر اساس قوانین اسلام، حق‌الناس یکی از اقسام ظلم به‌شمار می‌آید و کسی که مرتکب آن می‌شود، افزون بر آنکه حق یکی از هم‌نوعان خود را پایمال کرده و لازم است آن را جبران کند، فرمان خداوند را نیز نافرمانی کرده و باید از درگاه الهی طلب عفو و بخشش کند.
برخی گمان می‌کنند طبق تعالیم اسلامی، هر کسی عامدانه و یا از روی خطا کاری کرد تا حقی از مردم ضایع شود، کافی است تا از درگاه الهی طلب بخشش کند و دیگر نیازی نیست تا از کسی که حقش پایمال شده، طلب بخشش و عذرخواهی کند.
چنین برداشتی هیچ‌گاه مطابق آیات قرآن و روایات معصومان علیهم‌السلام نیست، یکی از توصیه‌های مهم و جهان‌شمول قرآن که نه فقط متوجه مسلمانان است؛ بلکه تمام مردم دنیا را مخاطب قرار داده، رعایت حقوق یکایک افراد جامعه و جلوگیری از هرگونه حق الناس است. خداوند در سه آیه از قرآن به این قانون بین‌المللی و فراگیر اشاره کرده و فرموده: «وَ لا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْياءَهُمْ»؛[1] «از حق مردم و هر چیزی که متعلق به آنهاست، كم و كسر نكنيد».
البته خداوند در قرآن به صورت جزئی‌تر نیز به رعایت حق‌الناس اشاره فرموده؛ مانند مسئله رعايت كيل و وزن،[2] پرهيز از كم‌فروشى،[3] رعایت حق یتیمان،[4] منع شدید از رباخواری،[5] تنظیم سند در امور مالی و شاهد گرفتن،[6] پرداخت حقوق زنان در زندگی زناشویی.[7]
همچنین احادیث گوهربار معصومان علیهم‌السلام گویای اهمیت رعایت حق‌الناس است؛ امام باقر علیه‌السلام فرمودند: «حق‌الناس ظلمی است که خداوند از آن نمی‌گذرد».[8] در روایتی از خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله که در آن، پاداش‌های معنوی مخصوص به روزهای ماه رمضان گزارش شده، فرمودند: «پاداش‌های معنوی روز بیست و ششم ماه رمضان آن است خداوند با نظر رحمت به شما می‌نگرد و همه گناهانتان را می‌بخشد، مگر آنچه نسبت به خون‌ها و اموال مردم انجام دادید».[9]
بر همین اساس، اهمیت رعایت حقوق مردم و ظلم‌نشدن به آنان در نگاه اسلام، کاملا مشخص و روشن است. البته با توجه به تعالیم شریعت اسلام، اگر شخص مکلف با آگاهی از حکم، از روی عمد و یا از روی خطا حقوق دیگران را پایمال کرد، مرتکب دو گناه و اشتباه شده است؛ نخست، ضایع شدن حقی از حقوق مردم، دوم، نادیده انگاشتن فرمان خداوند پیرامون ظلم نکردن و ستم‌پیشه نبودن. پس نه تنها لازم است که از شخص مورد نظر، طلب حلالیت و بخشش شود، بلکه از درگاه الهی نیز باید به دلیل ظلم و ستمی که روی داده، عذرخواهی کرد. بنابراین درخواست بخشش و معذرت‌خواهی از خداوند کافی نخواهد بود.
پی‌نوشت:
[1]. اعراف، 85؛ هود، 85؛ شعراء، 183.
[2]. بقره، 152.
[3]. مطففین، 1.
[4]. نساء، 10.
[5]. بقره، 275.
[6]. بقره، 282.
[7]. نساء، 24.
[8]. حرانی، ابن‌شعبه، تحف العقول، جامعه مدرسین، ص293.
[9]. صدوق، محمد، ثواب الأعمال، دار الشریف الرضی، ص71.