در ابتدا بايد گفت: انگيزه ها و عواملي كه موجب مي شود يك انسان در حق كسي دعاي شر بكند و او را لعن و نفرين نمايد، متفاوت است. لذا به حَسَب موارد، صحت و عدم صحت نفرين و استجابت و عدم استجابت آن نيز فرق خواهد كرد كه به سه مورد اشاره مي شو
1. اگر با انگيزة ديني كسي را نفرين كند، هيچ محذور و اشكالي ندارد، مثلاً به خاطر اين كه كسي به پيشوايان دين ظلم كرده است و يا كسي كه حقيقتي را عمداً و بدون عذر شرعي انكار كرده و يا بر عليه عقايد مذهبي و ديني فعاليت تخريبي انجام دهد و عقايد مردم را نسبت به باورهاي الهي و قرآني عمداً و عملاً، به عنوان دين ستيزي و امثال آن دچار تزلزل نمايد، در اين گونه موارد نه تنها لعن و نفرين و دعاي بد كردن در حق آنها محذوري ندارد، بلكه مستحب هم مي باشد.
به همين جهت در زيارت عاشورا نسبت به كساني كه به پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ و خاندان او ظلم كرده اند لعن و نفرين شده و از مؤمنين خواسته شده كه با خواندن آن زيارت آن ستمكاران را لعن نمايند.
اين لعن و نفرين ها از طرفي اعلان موضع و اظهار تنفر و بيزاري از دشمنان دين است تا چهرة زشت آنها بر جهانيان معلوم شود و اين خود يكي از محورهاي اساسي ارتباطات در دين اسلام مي باشد كه در فروع دين از آن به تَبَرّي تعبير شده است.(1) از طرفي اين لعن و نفرين ها بر عذاب ظالمين خواهد افزود و آتش جهنم را بر آنها سخت تر و شعله ورتر خواهد نمود.
البته اين لعن و نفرين ها فقط در زيارت ها نمي باشد. بلكه در قرآن هم ، خداوند در مورد كفار معاند چنين مي فرمايد:
اولئك يلعنهم الله و يلعنهم اللاعنون(2). «كافران را خدا لعنت مي كند و لعنت كنندگان هم لعنتشان مي كنند».
و در جايي ديگر مي فرمايد:
«كساني كه كافر شدند و در حال كفر مردند. لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر آنان باد»(3).
2. اما اگر دعاي بد و لعن و نفرين نسبت به كسي بر اساس انگيزه هاي نفساني باشد و از روي بدخواهي بي مورد و كينه و حسادت و ساير عوامل و امور نفساني صورت گيرد، بطور يقين ناصواب است و اسلام هرگز آن كار را تأييد نمي كند و در رواياتي از امام باقر _ عليه السلام _ آمده است كه ايشان فرمودند:
«چون لعنت از دهان شخصي بيرون آيد ميان او و آن شخص كه به او لعنت شده تردد مي كند اگر آن شخص مستحق لعن باشد به او تعلق مي گيرد و اگر نباشد به صاحبش بر مي گردد»(4).البته بعضي از دعاهاي بد و چشم زخمها و شرور هستند كه دامنگير انسان مي شوند، زيرا هر چيزي اثر خاص خودش را دارد و اگر تأثير هم بگذارد و ناحق باشد شخص دعا كننده نزد خدا مسؤول است.
3. بعضي انسانها هستند كه نفرين آنها بدون ترديد مستجاب مي شود و در روايات به آنها اشاره شده است و آنها كساني هستند كه ظلم به آنها شده و مظلوم واقع شده اند.
پيامبر گرامي اسلام _ صلّي الله عليه و آله _ مي فرمايند:
«از دعاي مظلوم بترسيد چون كه او با دعا حق خويش را از خدا مي خواهد و خدا حق را از حق دار دريغ نمي دارد»(5).
در جايي ديگر مي فرمايد:
«از نفرين مظلوم بترسيد، زيرا نفرين وي بر ابرها مي رود و خداوند مي گويد: بعزت و جلال من سوگند كه تو را ياري مي كنم، اگر چه پس از مدتي باشد»(6).
آري! آه مظلوم خانمان سوز است، حتي اگر كافر باشد، چرا كه پيامبر _ صلّي الله عليه و آله _ مي فرمايند:
«از نفرين مظلوم بترسيد اگرچه كافر باشد، زيرا در برابر نفرين مظلوم پرده و مانعي نيست»(7).
نتيجه: بنابر آنچه گفته شد اين چنين نيست كه دعاي بد و لعن و نفرين هميشه صحيح باشد و مورد اجابت واقع شود. بلكه بايد نفرين كننده يا شخصي باشد كه مظلوم واقع شده و حقي به گردن ديگري داشته باشد و به انگيزة حق طلبي نفرين كند و يا نفرين شونده از كساني باشد كه دين اجازة لعن آنها را داده باشند. در اين صورت است كه خداوند تضمين كرده كه نفرين مورد اجابت واقع خواهد شد.
پاورقی:
1. و چون ما مأمور به تبري از دشمنان هستيم و اطاعت از فرمان شارع از سنخ عبادات است، لذا دعاي مؤمن موحد مستجاب است.
2. بقره: 159.
3. بقره: 161.
4. اصول كافي، تهران، نشر فرهنگ اهل بيت، بي تا، ج2، ص 65، باب الساب، حديث 7.
5. نهج الفصاحه، نشر جاويدان، حديث 35، ص 7.
6. نهج الفصاحه، حديث 36، ص 8.
7. نهج الفصاحه، حديث 48.