چکیده: احترام به والدین نه تنها در اسلام که در ادیان دیگر، هم مورد توجه است.
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
در دین مبین اسلام بر احترام به والدین تاکید بسیار شده است. هر جامعه ای که احترام به الدین در آن به عنوان ارزش شناخته شود؛ آن جامعه از خیلی آسیبها در امان است.
احترام به والدین، میثاقی جهانی
در قرآن در مورد پیمان گرفتن از بنی اسراییل برای احترام به والدین آمده است: «وَ إِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنىِ إِسْرَ ءِيلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَ ذِى الْقُرْبىَ وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا؛[بقره/83] و ياد آوريد هنگامى را كه از بنى اسرائيل عهد گرفتيم كه جز خداى را نپرستيد و نيكى كنيد در باره پدر و مادر و خويشان و يتيمان و فقيران، و بزبان خوش با مردم تكلم كنيد»
پیام این آیه شریفه این است که احترام به والدین، مختص به همه ادیان و بلکه انسانهاست. بحث احترام به بزرگتر که در راس آن والدین است، زیربنای خیلی از ارزشهای اجتماعی است.
چند نکته اساسی
1ــ احترام به والدین، بعد از پرستش خدا
در آیه شریفه 83 بقره بعد از پرستیدن خدا، احسان و نیکی به والدین آمده است، و این اهمیت موضوع را می رساند. چنانکه پيامبر اسلام (صلى الله عليه و آله) عدم احترام و نیکی نسبت به پدر و مادر را از گناهانی می داند که فرد مرتکب شده در این جهان، به سزای آن می رسد: «اثنان يعجّلهما اللَّه في الدّنيا البغى و عقوق الوالدين؛[1]دو چيز را خداوند در اين جهان كيفر مى دهد تعدى و ناسپاسى پدر و مادر»
شاید انسان در پیرامون زندگی خودش از این افراد دیده باشد که سزای بی احترامی به والدین را دیده باشند، در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) به همین نکته اشاره شده است: «بِرُّوا آباءَكُمْ يَبِرَّكُمْ اَبْناؤُكُمْ وَ عِفُّوا عَنْ نِساءِ النّاسِ تَعِفَّ نِساؤُكُمْ؛[2] به پدر و مادر خود نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند و به زنان مردم عفّت ورزيد تا زنانتان عفّت ورزند».
خداوند عاقبت همه ی ما را ختم به خیر کند.
2 ـ امنیت عاطفی جامعه، با احترام نهادن به همه
در کنار احترام و نیکی به والدین، احترام به فامیل و خویشاوندان، مخصوصا فقیرانشان و در کل کمک به دیگران هم باید مورد توجه انسان قرار گیرد (وَ بِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَ ذِى الْقُرْبىَ وَ الْيَتَامَى وَ الْمَسَاكِينِ وَ قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا) انسان باید همانطور که به نفع خودش کار می کند؛ به نفع دیگران هم کار کند (در حد خودش)
کسی که به خیال خودش، در احترام به والدین و بزرگتر خودش سنگ تمام می گذارد؛ ولی نسبت به بزرگتر دیگران رعایت احترام را بجا نمی آورد؛ معلوم است که این فرد فقط به منفعت خودش فکر می کند.
البته این افراد، همان احترام به والدین را هم شاید نتوانند آنگونه که باید و شاید بجا آورند، بیشتر اینها تا وقتی پدر و مادر، پول و امکانات به اینها می دهند؛ به آنا احترام گذاشته، و وقتی والدین برایشان منفعت نداشته باشند؛ دست خود را رو کرده و آنها را مورد بی مهری قرار می دهند، اینگونه فرزندان، حتی نسبت به خدا شاکی شده که چرا پدر ما مثلا مریض است و ما باید پرستارش باشیم، در حالی که غافل شده اند از آنموقعی نه چندان دور که پدر توانایی داشت و اطراف او را با چه حرص و ولعی (بیشتر برای پول و امکانات) گرفته بودند.
در مقابل اینگونه فرزندان، فرزندان دیگری هستند که قدردان والدین خود بوده و در انجام وظیفه (احترام) نسبت به آنها در هر شرایطی کوتاهی نمی ورزند.
گفتار فرندان صالح
فرزندان صالح ــ آنهایی که در همه حال قدر دان نعمت والدین هستند؛ همیشه از خداوند خواستارند که وظیفه خود را در قبال والدین انجام دهند: «قالَ رَبِّ أَوْزِعْني أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَ عَلى والِدَيَّ وَ أَنْ أَعْمَلَ صالِحاً تَرْضاهُ وَ أَصْلِحْ لي في ذُرِّيَّتي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَ إِنِّي مِنَ الْمُسْلِمينَ؛[احقاف/15]گويد: پروردگارا! به من الهام كن تا نعمتت را كه بر من و پدر و مادرم عطا كرده اى سپاس گزارم، و كار شايسته اى كه آن را مى پسندى انجام دهم و ذريه و نسل مرا براى من صالح و شايسته گردان كه من به سوى تو بازگشتم و به يقين از تسليم شدگان (به فرمانها و احكام) توام»
بهر حال در خانواده بین والدین و فرزندان ممکن است سوء تفاهماتی هم پیش بیاید ولی مهم آن است که با رعایت احترام و طمانینه و تخلق به آداب مسلمانی، مسائل فی مابین را حل کرد.
این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که: همانگونه فرزندان باید وظیفه خود را در قبال والدین انجام دهد؛ آنها هم باید نسبت به تربیت و پیشرفت فرزندان کوتاهی نکنند.
سخن آخر
احترام به والدین از جایگاه ویژه ای در بین جوامع برخوردار بوده و هست. دین مبین اسلام همانگونه که بر احترام به والدین تاکید دارد؛ بر احسان به اطرافیان انسان مخصوصا نیازمندان و فقیران هم تاکید دارد تا جامعه، آراسته به احترام به حقوق هم شود.
پی نوشتها:
1ــ نهج الفصاحه ص165
2ــ کافی(ط-الاسلامیه) ج5 ، ص554 - من لایحضرالفقیه ج4 ، ص21