فرق عدالت و عصمت‏ در چیست؟

ما در این پست به طور مفصل راجع به منشا عصمت بحث کردیم و گفتیم که عصمت، ناشى از كثرت علم و عشق به محبوب است و هر چه علم، قوی‌تر و شديدتر باشد، عمل نيز به مقتضاى علم نیز قوی‌‌‎تر خواهد بود. معصومان(عليهم‌السلام) به زشتى معصيت، يقين دارند و اين يقين، موجب مى‏‌شود كه هرگز مرتكب آن نگردند. لذا اين علم شديد است كه مانع ارتكاب زشتى مى‏‌شود، ولى اين علم، موجب سلب اختيار نخواهد شد. معصوم، به زشتى و قبح گناه علم دارد و با توجه به اين علم، ارتكاب معصيت، محال است، اما محال عادى، نه محال ذاتى؛ محال عادى، امكان تحقق دارد، ولى تحقق پيدا نمى‌‏كند، ولى محال ذاتى، امكان تحقق ندارد و ذاتا محال است.

درست مثل کسی که می‌داند در این لیوان زهر وجود دارد و او را خواهد کشت، آیا او میلی دارد که از محتوای لیوان بخورد، عادتا محال است، مگر کسی که عقل درستی نداشته باشد. بنابراین می‌گوییم چون معصوم به عواقب و زشتی گناه علم دارد، هرگز میلی به ارتکاب گناه ندارد و هرگز نسبت به گناه ترغیب نمی‌شود.

اما عدالت این‌چنین نیست؛ بلکه شخص علم تام به عواقب گناه ندارد، ولی با تمرین و مبارزه با نفس توانسته است بر خود مسلط شده و گناه نکند، لذا نسبت به گناه ترغیب می‌شود و میل دارد، اما گناه انجام نمی‌دهد و با توجه به این‌که این میل را دارد، هر لحظه احتمال گناه در او وجود دارد و حتی ممکن است گناهان صغیره را نیز مرتکب شود.

بنابراین عدالت و عصمت هر دو، ملكه اجتناب از معاصى است؛ با اين تفاوت كه عدالت، گر چه مانع از صدور گناه مى‌‏شود، ولى انگیزه گناه را از بين نمى‌‏برد. لذا هر لحظه، احتمال صدور گناه از شخص عادل وجود دارد؛ هم‌چنين، با وجود عدالت، غالبا از شخص‏ عادل، گناه تحقق پيدا نمى‏‌كند؛ به اين معنى كه گاهى از او معاصی کوچک سر مى‌‏زند. ولى با وجود عصمت، گر چه قدرت بر گناه هست، ولى صدور معصيت، ممتنع است و اين امتناع، به خاطر عدم انگیزه بر گناه است.[1]

از مطلب بالا نتيجه مى‌‏گيريم: عصمت و عدالت، هر دو، ملكه است و با وجود هر دو، قدرت بر گناه هست، اما صدور گناه از معصوم، ممتنع است؛ به خاطر نبود انگیزه و میل به گناه، ولى صدور گناه از عادل، ممتنع نيست، به خاطر وجود داعى.

________________________________
پی‌نوشت
[1]. امامت پژوهى(بررسى ديدگاههاى اماميه، معتزله واشاعره) ص 156.