چکیده: خدیا همنشینی با ابرار و نیکان و دوری از اشرار را روزیم نما
بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمّ وَفّقْنی فیهِ لِموافَقَةِ الأبْرارِ؛خدایا توفیقم ده در آن به سازش کردن نیکان
وجَنّبْنی فیهِ مُرافَقَةِ الأشْرارِ؛و دورم دار در آن از رفاقت بدان
وأوِنی فیهِ بِرَحْمَتِکَ الی دارِ القَرارِ؛و جایم ده در آن با مهرت به سوی خانه آرامش
بالهِیّتَکِ یا إلَهَ العالَمین؛به خدایی خودت ای معبـود جهانیان[1]
شرح دعای روز شانزدهم ماه مبارک رمضان
فراز اول: خدایا سازش با نیکان را به من توفیق بده
در فراز اول دعای روز شانزدهم ماه مبارک رمضان از خدای متعال مسئلت می نماییم که همراهی و سازش با نیکو کاران را به ما توفیق دهد. سوالات بسیار مهمی در خصوص این فراز در ذهن تداعی می شود. اول اینکه ابرار در منطق آیات و روایات چه کسانی می باشند؟ و در ثانی این افراد چه خصوصیات و ویژگی هایی دارند؟
ابرار چه کسانی هستند؟
ابرار واﮊهای است عربی به معنی نیکان و نیکوکاران[2] اهل مرتبه عالی ایمان، دارای منزلتی برتر از اولوا الالباب (خردمندان) و نازل‌تر از مقرّبان که چندین‌بار در قرآن «کریم آمده و از این طریق در عرف اهل سیر و سلوک نیز راه یافته است.««إِنَّ الْأَبْرارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كانَ مِزاجُها كافُوراً؛[انسان/5]همانا نيكوكاران از جامى مى نوشند كه آميزه آن كافور است- سرد و خوشبوست» مفسّران، در تفسیر ابرار، تعریف‌ها یا تعبیرهای گوناگونی دارند؛ مانند: کسانی که طاعت خدا را به طور کامل به جای آرند و او را از خود خشنود سازند. [3]و از گناهان بپرهیزند.[4] آنان که به خدا، پیامبر و روز بازپسین ایمانی از روی رشد و بصیرت دارند. [5] مؤمنانی که در ایمان خود صادقند. [6] نیکوکارانی که کار نیک را فقط برای رضای خدا انجام می‌دهند؛ بی‌آن که اغراض ناپسندی را در نظر داشته باشند. [7]برخی در تفسیر آیه ۱۹۳ سوره آل عمران [8]مقصود از ابرار را انبیا و اولیا دانسته‌اند. [9]
نشانه هاى ابرار
الف) وفاى به نذر: «یوفون بالنذر؛[انسان/7] آنها به نذر خود وفا مى كنند».
ب ) خوف از روزى كه عذابش فراگیر است: « وَ يَخافُونَ يَوْماً كانَ شَرُّهُ مُسْتَطيرا؛[انسان/7]و از روزى كه عذابش گسترده است مى ترسند».
ج ) اطعام به مسكن و یتیم و اسیر: « وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلى حُبِّهِ مِسْكيناً وَ يَتيماً وَ أَسيراً؛[انسان/8] و غذاى خود را با اینكه به آن علاقه و نیاز دارند به مسكین و یتیم و اسیر مى دهند».
د ) اخلاص: « إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُريدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُورا؛[انسان/9] و مى گویند ما شما را به خاطر خدا اطعام مى كنیم هیچ پاداش و سپاسى از شما نمى خواهیم».
ه ) ترس از خدا در روز شدت قیامت: « إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَريرا؛[انسان/10] ما از پروردگارمان خائفیم در آن روزى كه عبوس و سخت است».
فقدان هریک از اوصاف یاد شده می تواند مانع دستیابی به مقام ابرار باشد.
فراز دوم دعا: خدیا از همنشینی با اشرار دورم دار
در فراز دوم از این دعای ارزشمند از خدای متعال دوری از افراد شرور را مسئلت می نمایم. یکی از نکات بسیار مهم و کلیدی که بی توجهی به آن می تواند موجب جهنمی شدن افراد شود. «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلاً يا وَيْلَتى لَيْتَني لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَليلاً لَقَدْ أَضَلَّني عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَني وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً؛[فرقان، آیات27-29] و (به خاطر آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى گزد و مى گويد: «اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزيده بودم! اى واى بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم! او مرا از يادآورى (حق) گمراه ساخت بعد از آنكه (ياد حق) به سراغ من آمده بود!» و شيطان هميشه خوار كنند انسان بوده است!».
اسلام براى دوستى و انتخاب دوست، سفارشهاى زيادى دارد و دوستى با افرادى را تشويق و از دوستى با افرادى نهى كرده است كه اين موضوع به بحث مستقلّى نياز دارد. برخى از عنوانهاى فرعى موضوع «دوست و دوستى» به اين شرح است:راههاى شناخت دوست، مرزهاى دوستى، ادامه ى دوستى، قطع دوستى، انگيزه هاى دوستى، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، كه براى هر يك آيات و روايات بسيارى است.[10]
فراز های پایانی: در فراز پایانی از خدای متعال توفیق حرکت به سوی خانه آرامش را مسئلت می نمایم، هر چند این دنیا نیز می تواند با حسن رفتار هر شخص بهترین خانه و آرام ترین زندگی را برای افراد به ارمغان آورد، ولی آنچه مسلم است، خانه آرامش و راحت بیشتر به حیات ابدی اشاره دارد؛ چرا که این حیات و زندگی از دوام و مدت نامحدود و پایداری برخوردار است که قابل قیاس با زندگی و حیات دنیوی نیست.
پی نوشت:
[1]. زاد المعاد - مفتاح الجنان: ص145.
[2]. ر.ک: قاموس قرآن، ج1، ص180؛ فرهنگ معین، مدخل ابرار؛ فرهنگ أبجدي عربي-فارسي: ص180.
[3]. جامع‌البیان، مج۳، ج۴، ص۲۸۲؛ مجمع‌البیان، ج۲، ص۹۰۸، التبیان، ج۳، ص۸۵.
[4]. کشف‌الأسرار، ج۱۰، ص۴۰۶؛ جامع‌البیان، مج۱۴، ج۲۹، ص۲۵۷.
[5]. المیزان، ج۲۰، ص۱۲۴.
[6]. کشف‌الأسرار، ج۱۰ ص۳۱۸.
[7]. التبیان، ج۱۰، ص۳۰۲.
[8]. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۹۳.
[9]. کشف‌الاسرار، ج۲، ص۳۸۸.
[10]. تفسير نور: ج8، ص244.