بر آن شديم تا در هر روز ماه مبارك رمضان به بيان معارفي پيرامون يك جزء از قرآن مجيد بپردازيم، به همين جهت نكاتي را پيرامون برخي از آيات قرآن كريم در هر روز بيان مي كنيم تا علاوه بر انس با قرآن مجيد،بتوانيم اين كتاب آسماني را به عنوان يك نسخه مهم براي موفقيت در زندگي فردي و اجتماعي خود عملي كنيم.
در اولين آيه از آيات نوراني جزء دهم خداوند متعال يكي از وظايف و واجبات مالي را براي مسلمانان بيان مي كند،فريضه اي به نام خمس كه آن را به عنوان يكي از نشانه هاي ايمان معرفي مي كند،چرا كه دل كندن از اموال كار آساني نيست و تنها افرادي كه ايمان دارند مي توانند به اين فريضه الهي اقدام كنند:
«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدير[انفاق:41]و بدانيد كه هر چيزى را به غنيمت گرفتيد، يك پنجم آن براى خدا و پيامبر و براى خويشاوندان [او] و يتيمان و بينوايان و در راهماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايى [حقّ از باطل] -روزى كه آن دو گروه با هم روبرو شدند- نازل كرديم، ايمان آوردهايد. و خدا بر هر چيزى تواناست»
پيرامون خمس كه يكي از فروع دين ما محسوب مي شود،سوالات زيادي مخصوصا در ذهن جوانان وجود دارد كه در اين قسمت به چند سوال مهم پاسخ مي دهيم:
سوال اول:خمس در چه مواردي استفاده مي شود:
همانگونه كه در آيه شريفه به آن اشاره شده است :خمس را به دو بخش عمده تقسيم كرده اند:سهم امام:سهمى براى خداوند و پيامبر و براى ذوالقربى و نزديكان پيامبر است وسهم سادات كه سهمى براى يتيمان ومسكينان و در در راه ماندگان از سادات مي باشد.كه در زمان غيبت،اين موارد در اختيار مراجع تقليد قرار مي گيرد تا هر سهم را به درستي در جاي خود استفاده كنند و همچنين براي احياي دين در جامعه از ان استفاده كند.و به صورت خلاصه موارد مصرف خمس تأمین هزینه‌های امام و حاکم اسلامی در انجام اهداف خود به عنوان رهبر يك حكومت اسلامي است.
سوال دوم:فرق خمس و مالياتي كه به دولت پرداخت مي كنند،چيست؟
يكي از سوالات بسيار متداول در بين مردم اين است كه ما در حكومت اسلامي به صورت سالانه ماليات پرداخت مي كنيم،آيا نياز است مجددا به پرداخت خمس نيز اقدام كنيم؟براي روشن شدن پاسخ اين سوال لازم است،فرق هايي كه ميان خمس و ماليات وجود دارد را بيان كنيم :
1- پرداخت خمس بايد بر اساس ايمان و تقوا و همچنين قصد قربت و كسب رشايت الهي باشد درحالي كه در پرداخت ماليات اين امور لازم نيست.
2-در پرداخت خمس هيچ اجباري جز اينكه اين مسئله از واجبات الهي است وجود ندارد، و افراد به دلخواه خود و بر اساس روح ايماني كه در آنها وجود دارد اقدام به پرداخت خمس مي كنند،اما در مساله ماليات اين گونه نيست و از سوي حكومت ها براي پرداخت ماليات اجبار وجود دارد و گاهي عدم پرداخت منجر به تعطيلي كسب و كار افراد مي شود.
3-آنچه در زمان ائمه اطهار نيز وجود داشته ،اين چنين بوده كه افراد علاوه بر ماليات هايي كه از سوي حاكمان تعيين مي شده [خراج] ،خمس اموال خود را نيز پرداخت مي كردند.
4-مساله ماليات بسته به نظر دولتمردان و با توجه به شرائط اقتصادي كشور مي تواند كم و يا زياد و يا اصلا حذف شود اما موضوع خمس هرگز كم و زياد نشده و هميشه به يك پنجم اموال تعلق مي گيرد.
5-تفاوت مهم ديگري كه در موضوع خمس و ماليات مطرح مي شود اين است كه ماليات به در آمد سالانه تعلق مي يگرد اما مسئله خمس به مازاد در آمد سالانه تعلق مي گيرد به اين معنا كه بعد از محاسبه سال خمسي،و بعد از گذشت يك سال،آنچه كه مازاد بر در آمد سالانه شما باشد به آن خمس تعلق مي گيرد هرچند مبلغ بسيار اندكي باشد اما ماليات به كل در آمد سالانه شما بعد از محاسبه توسط مامورين مالياتي قرار مي گيرد.
و در آخر به فتوايي از مقام معظم رهبري پيرامون دو مساله ماليات و خمس اشاره مي كنيم:
«مالیاتی که حکومت جمهوری اسلامی بر اساس قوانین و مقررات وضع می کند، هر چند پرداخت آن بر کسانی که قانون شامل آنان می شود، واجب است و مالیات پرداختی هر سال از مؤونه همان سال محسوب است، ولی از سهمین مبارک محسوب نمی شود، بلکه بر آنان دادن خمس درآمد سالانه شان در زائد بر مؤونه سال به طور مستقل، واجب است»[1]
سوال سوم:پرداخت خمس چه آثاري در جامعه اسلامي دارد؟
مسلما پرداخت خمس آثار فردي و اجتماعي بيساري در جامعه به دنبال خواهد داشت كه به بعضي از آنها اشاره مي شود:
1- كاهش درصد فقر در جامعه :
يكي از مهمترين آثاري كه پرداخت خمس و زكات در جامعه به دنبال خواهد داشت كاهش چشم گير فقيران و مستمندان در جامعه خواهد بود،و اين مساله به عنوان يكي از دلائل پيشرفت يك جامعه قلمداد مي شود
2-زمينه ساز عدالت اجتماعي:
«ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِياءِ مِنْكُم[حشر:7]آنچه خدا از [دارايىِ] ساكنان آن قريهها عايد پيامبرش گردانيد، از آنِ خدا و از آنِ پيامبر [او] و متعلّق به خويشاوندان نزديك [وى] و يتيمان و بينوايان و درراهماندگان است، تا ميان توانگران شما دست به دست نگردد»
چنانچه در اين آيه به آن اشاره شده است دليل اختصاص فيء به پيامبر (صلي‌الله‌عليه‌و‌آله) و خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان بدين منظور است كه ثروت به صورت عادلانه در جامعه توزيع شود و تنها در دست افرادي محدود نباشد.
با توجه به اهميتي كه مساله خمس در جزء دهم قرآن مجيد داشت،تفسير و تبيين آيات جزء دهم را به پاسخ به سوالاتي در زمينه خمس و زكات اختصاص داديم و اميدواريم كه توفيق عمل كردن به اين فريضه الهي را در تمام دوران زندگي داشته باشيم.
منبع:
[1]رساله اجوبة الاستفتاءات، ص 365، پرسش 1031