- لذت بردن از سایه‌های درختان در بهشت از نعمت‌های خدا برای اهل ایمان و نتیجه ی اعمال صالحه است. سایه‌هایی که پناهگاه بهشتیان از آفتاب سوزان نیست و یک لذت محض و آرامشی بی‌نظیر محسوب می‌شود.
بهشت جایگاه پرهیزکاران و محل دریافت نتیجه اعمال صالح مؤمنان است. جایی که علاوه بر نعمت‌های معنوی و رضوان الهی، نعمت‌های مادی نیز قرار گرفته، نعمت‌هایی لذت بخش و مسرور کننده. بهشت جایگاهی است که هیچ ملال، سختی و ناراحتی‌ای در آن وجود ندارد و بنده در آنجا غرق در خوشی‌هاست. یکی از آن نعمت‌های مادی استفاده از سایه درختان و تکیه زدن زیر سایه آنهاست. در این یادداشت به بررسی این نعمت بهشتی می‌پردازیم.
سایه‌هایی گسترده و همیشگی
خداوند در تعریف بهشت فرموده است: «مَّثَلُ الْجَنَّةِ الَّتىِ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تجَرِى مِن تحَتها الْأَنهارُ أُكُلُهَا دَائمٌ وَ ظِلُّهَا تِلْكَ عُقْبىَ الَّذِينَ اتَّقَواْ[رعد/۳۵] صفت بهشتى كه به پرهيزگاران وعده شده: آب از زير درختانش روان است و ميوهها و سايهاش هميشگى است. اين سرانجام كسانى است كه پرهيزگارند.» این آیه به روشنی بیان می‌کند که سایه‌های بهشتی همیشگی است. همیشه سایه در زمین لذت بخش و مطبوع بوده و از رفتن آن کسی راضی نیست. البته سایه‌های زمینی کجا و سایه‌های بهشتی کجا. رفتن و زایل شدن نعمت، همواره نقمت بوده و نارضایتی را به دنبال دارد. از آنجا که بهشت، سرایی است که قرار است در آنجا همه چیز بر وفق مراد بهشتیان باشد و با هیچ ناملایمتی در آنجا روبرو نشوند؛ پس نباید نعمتی در بهشت را موقتی یا از بین رفتنی بدانیم؛ مگر آنکه خود بهشتیان اراده کنند که مثلاً سایه تمام شود و حالتی جدید پیش آید.
سایه‌های فرح بخش و بی نظیر
اینکه می‌بینیم سایه‌های درختان در بهشت به عنوان یکی از نعمتها شمرده شده، نباید ذهن ما را محدود به همین سایه‌های زمینی کند؛ زیرا نعمت‌های بهشتی با لذت‌های زمینی، زمین تا آسمان تفاوت دارد. پس ما نباید همان درک خود از سایه‌های زمینی را بر سایه‌های بهشتی بار کنیم. سایه‌هایی کشیده و فرح بخش که قرآن درباره آن فرموده: «وَ الَّذِينَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِى مِن تَحْتهَا الْأَنهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَة وَ نُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِيلا[نساء/۵۷] و آنان را كه ايمان آورده و كارهاى نيكو كردهاند به بهشت‌هايى كه در آن نهرها جارى است درآوريم، تا ابد در آنجا خواهند بود. و در آنجا صاحب زنان پاك و بی‌عيب شوند و در سايههاى کشیده و پيوسته و خنك جايشان می‌دهيم.» در انتهای آیه عبارت: "ظِلاًّ ظَلِيلا " تأکیدی ویژه بر کشیده بودن آن سایه‌ها دارد. سایه‌های فرح بخشی که بی‌نظیر است.
سایه‌هایی بدون خورشید سوزان
سایه همیشه هم لذت بخش نیست. اگر هوا گرم و خشک باشد و اگر خبری از نسیمی ملایم نباشد؛ دیگر سایه لذتی ندارد. در هواهای سرد نیز به سایه رفتن معنا ندارد. از این رو خداوند این نکته را هم متذکر شده که سایه‌های بهشتی، پناهگاه آفتاب سوزان نیست؛ چون اصلاً در بهشت، خورشیدی چنین سوزناک وجود ندارد: «مُّتَّكِينَ فِيهَا عَلىَ الْأَرَائكِ لَا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَ لَا زَمْهَرِيرًا وَ دَانِيَةً عَلَيهِمْ ظِلَالُهَا وَ ذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلًا[انسان/۱۴-۱۳] در آنجا بر تختها تكيه زده‌اند نه هيچ آفتابى می‌بينند و نه سرمايى. سايههاى درختانش بر سرشان افتاده و ميوههايش به فرمانشان باشد.» این حالت که آنها بر تختها تکیه زده‌اند اشاره به راحتی، آرامش و آسایش آنها دارد؛ آن هم در اعتدال کامل هوایی[۱]. در اصل این حالت آنها، پاداش سختی‌ها و مشقت‌هایی است که در دنیا و در مسیر بندگی چشیده‌اند، می‌باشد. سختی‌های دنیوی که در بهشت تبدیل به نعمت و لذت شده است. جایی که دیگر در آنجا نه آفتابى مى بينند تا از گرماى آن اذیت شوند، و نه زمهريرى تا از سرماى آن ناراحت شوند[۲].
خورشید و وجود سایه در بهشت
در آیه ۱۳ سوره انسان عبارت "لَا يَرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا " آمده است و آن به معنای این است که در بهشت، خورشید دیده نمی‌شود. این دیده نشدن خورشید را نباید به معنای نبودن خورشید دانست. متأسفانه برای برخی وجود سایه و دیده نشدن خورشید قابل هضم نبوده و اشکال تراشی کردند. اما با در نظر گرفتن خصوصیات بی‌نظیر بهشت می‌توان پاسخ اشکال آنها را داد. به علاوه آنکه این عبارت به معنای نبودن خورشید نیست بلكه در بهشت تابش ناراحت كننده خورشيد وجود ندارد و این منافاتی با وجود سايههاى درختان بهشتى ندارد[۳]. از این روست که کلمه "شمس" را در عبارت، كنايه از گرما دانسته‌اند؛ نه آنکه از آن به عدم وجود خورشیدی تعبیر کرده باشند[۴].
نتیجه گیری
یکی از نعمت‌های بهشتی نشستن بهشتیان زیر سایه‌های درختان است. نشستنی که به معنای پناه بردن از آفتاب سوزان نیست؛ چرا که در آنجا خبری از خورشیدی سوزناک نیست. بهشت جایگاهیست که نهایت راحتی و آسایش را برای بهشتیان به ارمغان می‌آورد؛ آسایشی که نتیجه تحمل مشقت‌ها و سختی‌های اهل ایمان در دنیاست.
پی‌نوشت
[۱]- تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ناصر، دار الكتب الإسلامية، تهران، ۱۳۷۴ ش، ج۲۵، ص۳۶۳.
[۲]- الميزان فى تفسير القرآن، طباطبايى، سيد محمد حسين، دفتر انتشارات اسلامى، قم، ۱۴۱۷ ق، ج۲۰، ص۱۲۹.
[۳]- تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۳۶۳.
[۴]- تفسير هدايت، گروه مؤلفان، بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، ۱۳۷۷ ش، ج۱۷، ص۱۹۲.