به کارگیری افراد نالایق، توسط امیر المومنین علیه السلام هرگز با علم غیب امام منافات ندارد.
علم غیب از جهت ذات، مخصوص خداست[1] ولی خداوند متعال این علم غیب را در اختیار هر کسی که شرائط آن را داشته باشد قرار می‌دهد.[2]
اهل بیت علیهم السلام، کسانی هستند که چنین خصوصیاتی در آنها وجود دارد.[3] پس آنها نیز علم دارای علم غیب هستند، با این تفاوت که علم غیب اهل بیت علیهم السلام از طرف خدا، با اذن او و به مقداری است که خدا مصلحت بداند.
پس امام علیه السلام دارای علم غیب است، ولی موارد استفاده از آن، متفاوت است، یکی از موارد استفاده از علم غیب، برای شناخت امام علیه السلام است، از باب نمونه، شخصی به امام باقر علیه‌السلام، گفت: اگر از این کیسه و آن‌چه در آن است خبر دهی، امامت تو را می‌پذیرم، حضرت به درستی پاسخ داد، او نیز با شهادت به امامت برحق امام داد.[4] همانطور که حضرت یوسف علیه السلام از آن استفاده کرد.[5]
علت به کار نبستن علم غیب
اگر ائمه علیهم السلام دارای علم غیب هستند پس چرا این علم غیب را به کار نمی‌بستند و حتی گاهی افراد بی لیاقت را به عنوان فرمانده، وکیل و... انتخاب می کردند؟
نخست باید گفت که این کار هرگز با عصمت و علم غیب امام، منافات ندارد؛ زیرا دارای علت‌هایی است.
یک. رشد فردی و اجتماعی انسان
وظیفه امام علیه السلام هدایت انسان است و هدایت انسان نیز زمانی ارزش دارد که با اختیار کامل و بدون هر‌گونه اجباری صورت گیرد و گر نه ارزشی نخواهد داشت. از طرفی هر امامی وظیفه دارد که بر اساس ظاهر عمل کند.
بر این اساس، پیامبر اکرم صلی آله علیه و آله فرمودند: «إِنَّمَا أَقْضِي بَيْنَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ وَ الْأَيْمَان؛[6] به درستی که من در میان شما طبق گواهی شاهدان و سوگندها دادرسى می‌کنم.» پس روش قضاوت و برخورد پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، بر اساس ظاهر خواهد بود. این کار باعث می‌شود که مردم به یک رشد عقلی فردی و اجتماعی دست پیدا کنند.
دو. ساکت کردن جامعه
به طور معمول، برخی از افراد به دلیل ظاهرسازی، یا به دلیل اینکه افراد شاخصی در زمان قبل بودند، مورد قبول جامعه واقع شده‌اند، هر چند از جهت باطن، انسان‌های فاسقی بودند؛ امام علیه السلام وی را انتخاب می‌کرد تا از این طریق با بر ملا شدن عدم لیاقت او، مردم به اشتباه خود پی ببرند، علاوه بر اینکه دهان آنها نیز بسته خواهد شد و از اعتراض آیندگان نیز جلوگیری کرده است، که چرا فلان شخص را نگذاشت؟[7]
سه. دفع افسد به فاسد
گاه به کارگیری افرادی معلوم الحال، باعث می‌شود که از یک فساد و جنجال بالاتری جلوگیری شود، هر چند این افراد ممکن است ضربه‌های مهلکی نیز به جامعه بزنند، از باب نمونه می‌توان به خالد بن ولید مثال زد که پیامبر وی را به کار گرفت در حالیکه از خباثت وی آگاهی داشت.[8] بنابر این اگر افرادی مانند طلحه و زبیر را به کار می‌گرفت، شاید فساد آن بیشتر بود.
پس علم غیب امام علیه السلام ارتباطی با به کارگرفتن کارگزاران ندارد؛ زیرا چه بسا افرادی را به کار گرفته است که سر سفره دشمن نشسته و مورد عتاب امام قرار می‌گیرد؛ زیرا امام برای اداره جامعه به ظاهر عمل می‌کردند.
پی نوشت
[1]. سوره یونس، آیه20.
[2]. سوره جن، آیه26 و 27.
[3]. تفسیر قمی، ج2، ص390.
[4]. اختیار معرفة الرجال، کشی، ص359.
[5]. سوره یوسف، آیه37.
[6]. کافی، کلینی، ج7، ص414.
[7]. نهج البلاغه، صبحی، خطبه71، ص461.
[8]. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف، ج1، ص6777.
با اینکه امیرالمومنین علیه السلام علم غیب داشتند، به کارگیری کارگزاران فاسد، دارای حکمت‌هایی است؛ زیرا استفاده از علم غیب در برخی موارد رشد عقلی فرد و جامعه را مختل می‌کند. از طرفی به کارگرفتن چنین افرادی به خاطر پذیرفته شدن بین مردم، و گاهی برای دفع افسد به فاسد است.