نگاهی به چهره رباتی و سالمند ژاپن

ژاپن کشوری جزیره‌ای در آسیای شرقی، واقع در شمال غربی اقیانوس آرام است که از شمال با روسیه، از غرب با دریای ژاپن، چین، کره شمالی و کره جنوبی مرز آبی دارد و از قدرت‌های اصلی اقتصادی جهان، و سومین اقتصاد بزرگ جهان از نظر تولید ناخالص داخلی است.

این کشور با جمعیتی در حدود ۱۲۶٬۴۷۶٬۰۰۰ نفر، یازدهمین کشور پرجمعیت جهان، و توکیو (پایتخت آن) با بالغ بر ۳۸ میلیون نفر جمعیت، از بزرگ‌ترین و گران‌ترین پایتخت‌های جهان است.[1]

ژاپن از پیرترین کشور‌های جهان، و دارای نرخ رشد جمعیت 0/03- درصد[2] و نرخ باروری 1.36 است[3] و در چند دهه اخیر کاهش چشمگیری داشته و پیش‌بینی می‌شود همچنان به سیر نزولی ادامه دهد. اکنون وضعیت ژاپن به گونه‌ای است که نزدیک به ۲۰ درصد مردم آن هیچ‌گاه ازدواج نمی‌کنند و بسیاری از متأهلان نیز تمایلی به فرزندآوری ندارند.[4]

پیش‌بینی شده تا سال 2050 ، ژاپن بیش از ۴۰ میلیون نفر از جمعیت خود را از دست بدهد و میانگین سن مردم این کشور به بیش از ۵۳ سال برسد.[5] به گفته کارشناسان اگر این روال ادامه داشته باشد، در سال 3011 دیگر در ژاپن کودک زیر 15 سالی وجود ندارد. ازاین‌رو برای بهبود وضعیت هرم جمعیتی در این کشور، قانونی به نام «کودوموتیت» وضع شد که طبق این قانون، خانواده‌هایی که فرزند تا سن 15 سال دارند، ماهانه تا 13 هزار ین کمک مالی دریافت می‌کنند.[6]

همچنین پدر و مادر یک به یک می‌توانند با دریافت نصف حقوق خود تا سقف تعیین‌شده به مرخصی بروند و این درحالی است که بعد از آن می‌توانند بدون هیچ تغییری به کار قبلی خود بازگردند.

سیر کاهش جمعیت ژاپن از سال 1971 شروع شد.[7] از سال‌ها پیش، کارشناسان هشدار داده بودند که نرخ باروری بسیار پایین، دیر یا زود این کشور را دچار مشکل جمعیتی خواهد کرد.

از طرف دیگر، تمایل به ازدواج میان مردم کم شد؛ به طوری که در سال ۲۰۱۰، ۱۱ درصد از زنان و ۲۰ درصد از مردان در سن ۵۰ سالگی هرگز ازدواج نکرده بودند و این عدم ازدواج و افزایش ناگهانی جمعیت مردان و زنان مجرد، پیامد‌های عمیقی بر اقتصاد و جامعه ژاپن گذاشت.

در مورد علت عدم ازدواج ژاپنی‌ها باید گفت نسبت زنان ۲۰ تا ۲۴ ساله با تحصیلات عالیه، به طور پیوسته از ۶ درصد در سال ۱۹۶۰ به ۶۰ درصد در سال ۲۰۱۰ افزایش یافت و ازاین‌رو نرخ استخدام زنان نیز به شدت زیاد گردید. در همین بازه، از نرخ استخدام مردان به صورت آهسته، اما پایدار کاسته شد و از همین تعداد مردانی که مشغول به کار هستند، بسیاری به کارهای موقتی مشغول شدند. این مسئله نیز تاثیرات قابل توجهی بر مسئله ازدواج مردان دارد.[8]

اگر این عوامل به همین منوال ادامه یابد، انتظار می‌رود نرخ باروری ژاپن تا مدت‌ها بسیار کم باقی بماند و از آنجایی که نرخ رشد جمعیت به شدت به نرخ باروری کل وابسته است، پایین بودن مداوم نرخ باروری نیز بر کاهش جمعیت و سالمندی ژاپن تاثیر خواهد گذاشت و آن را در تله جمعیتی خواهد انداخت.

کارشناسان هشدار می‌دهند مُسَکّن بحران ژاپن، مهاجرپذیری است؛ سیاستی که اکثر کشورها در چنین مواقعی به آن روی می‌آورند؛ اما این مسئله در ژاپن با مخالفت سیاستمداران و مردمی مواجه شده که جمعیت یک‌دست و همگن این کشور را امتیاز ویژه‌ای به حساب می‌آورند.[9] علی‌رغم همه تلاش‌های انجام‌گرفته، سیاست‌های خانواده که تاکنون در ژاپن اتخاذ شده، چندان موثر به نظر نمی‌رسد و باید دید در نهایت تلاش‌های مقامات دولتی این کشور و تصمیمات آنها چه تاثیری بر چهره فرسوده و سالمند ژاپن خواهد گذاشت.

پی‌نوشت:
[1]. ویکی‌پدیا، ژاپن: https://b2n.ir/wiki.japan.
[2]. Japan/Population growth rate, https://b2n.ir/pgr.japan.
[3]. Japan/Fertility rate, https://b2n.ir/fr.japan.
[4]. خبرگزاری ایسنا، عدم تمایل جوانان ژاپنی به ازدواج: isna.ir/xdMrgJ.
[5]. Worldometers, https://b2n.ir/wmp.japan.
[6]. پایگاه تجزیه و تحلیل سیاستگذاری عمومی، «کشورهای دیگر چطور برای افزایش جمعیت برنامه‌ریزی می‌کنند؟»: https://b2n.ir/ipre.
[7]. Japan/Population growth rate, https://b2n.ir/pgr.japan.
[8]. مسیر اقتصاد، «کاهش ۳۲ درصدی جمعیت در ژاپن نتیجه عدم حمایت از فرزندآوری»: https://b2n.ir/masae.
[9].همان.