گاهی در طول زندگی، مسائل و مشکلاتی پیش می‌آید که برای رفع آن، نیازمند ابراز وجود و برخورد قاطعانه هستیم. انجام صحیح این مهارت، کمک بسیاری به بهبود روابط خانوادگی و اجتماعی ما می‌کند.
همه افراد در طول زندگی کم‌وبیش با چهار موقعیت زیر مواجه می‌شوند:
1. دیگران درخواستی از او دارند که در توانش نیست و امکان انجامش را ندارد؛
2. او درخواستی از دیگران دارد که شاید از ابراز آن خجالت می‌کشد؛
3. می‌خواهد احساساتش را چه مثبت و چه منفی بروز دهد؛
4. می‌خواهد گفت‌وگویی را شروع کند یا به آن خاتمه دهد .
برای مواجهه صحیح با موقعیت‌های بالا نیازمند مهارت «ابراز وجود» هستیم. فرض کنید شخصی مسیر خیابان را بسته و برای رفت‌وآمد شما و دیگران ایجاد زحمت کرده است. در چنین شرایطی چگونه برخورد می‌کنید؟ یک حالت این است که با تندی و پرخاش رفتار کنید؛ اما غالباً رفتارهای این‌چنینی مسئله را پیچیده‌تر می‌کنند. یک حالت هم برخورد منفعلانه است؛ به این صورت که نتوانید خواسته و نیاز خود را مطرح کنید. اما رفتار صحیح، برخورد قاطعانه است؛ یعنی محترمانه و در آرامش، مشکل موجود و خواسته خود را مطرح کنیم.
برخورد قاطعانه نیازمند مهارت ابراز وجود است. ابراز وجود و رفتار قاطعانه در موقعیت‌های مختلف زندگی اثرات مثبت زیادی (که افزایش اعتمادبه‌نفس، برآورده شدن بیشتر تقاضاها، رعایت احترام به دیگران و حفظ حقوق خود و دیگران از جمله آن‌هاست) در بر دارد. ازاین‌رو امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «كُنْ لَيِّناً مِنْ غَيْرِ ضَعْفٍ شَدِيداً مِنْ غَيْرِ عُنْف»؛[1] «نرمخو باش؛ اما از خودت ضعف نشان نده. قاطع باش اما زورگویی نکن».
مراحل ابراز وجود (رفتار قاطعانه)
برای انجام صحیح مهارت ابراز وجود، شش گام باید برداشت:
1. آمادگی: درخواست و پیامی که میخواهیم به دیگری بدهیم را به‌منظور اثرگذاری بیشتر، از پیش در ذهن خود تدوین و آماده کنیم تا به شکل مناسب بیان نماییم.
2. ارسال پیام: پیامی که آماده کردیم را صریح بیان کنیم. مخاطب باید قاطعیت و صراحت را در چهره، نگاه، صدا و رفتار ما مشاهده کند؛ به‌بیان‌دیگر زبان بدن و زبان کلامی باید هماهنگ باشند.
3. سکوت: برای اینکه مخاطب بتواند پیامی که ارسال کردیم را خوب متوجه شود و آن را تحلیل کند و احتمالاً پاسخ دهد، سکوت کنیم.
4. گوش کردن به پاسخ: وقتی سکوت کردیم، فرد مقابل پاسخ دفاعی خود را ابراز می‌کند. در این حالت به پاسخ او گوش دهیم. ممکن است از پاسخ او قانع شویم یا به این نتیجه برسیم که با روش دیگری مشکل قابل‌حل است؛ ولی امکان دارد پاسخ را نپذیریم؛ اما صرف شنیدن آن حداقل از موضع دفاعی مخاطب می‌کاهد.
5. تکرار فرایند: وقتی پاسخ مقابل را شنیدیم و قانع نشدیم، دوباره پیام و خواسته خود را بیان، و این فرایند را از اول تکرار کنیم. در این نوبت از حالت دفاعی فرد مقابل کاسته شده، آمادگی بیشتری برای پذیرش پیام ما دارد. این فرایند را بارها می‌توان تکرار کرد تا به نتیجه رسید.
6. راه‌حل: در پایان با توجه به صحبت‌هایی که شده، بر راهی که مشکل را حل می‌کند، تمرکز کنیم. سپس راه‌حل خود را ارائه کنم. همچنین اگر طرف مقابل نیز راه‌حلی برای رفع مشکل پیشنهاد داد، بررسی کنیم.
خوب است در انجام مراحل بالا دقت شود که با تحقیر و طعنه صحبت نکنیم، در توصیف احساسات خود از ضمیر من استفاده کنیم، با خونسردی و با رعایت ادب و منصفانه این مهارت را انجام دهیم و آن را تمرین نماییم تا در زندگی به خود و خانواده و جامعه کمک کرده باشیم.
پی‌نوشت:
[1]. غررالحکم، حدیث1421.