تشبیه در ادبیات گفتاری و نوشتاری، یکی از راه‌های تفهیم مطالب است و تشبیه شیعیان به بُز، نشانه شدت خفقان و فشار دشمنان در دوره‌های مختلف بر شیعیان است.
تشبیه و تمثیل، یکی از مقولاتی است که برای رساندن مطالب و بیان مراد از آن استفاده می‌شود. گاهی نیز برای آسان‌سازی مطالب سنگین و عمیق و یا برای توضیح بیشتر مطلب از تشبیه استفاده می‌شود که چنین امری عرف‌پسند بوده و عقلا نیز آن را نفی نکرده‌اند.
قرآن کریم نیز برای فهماندن مطالب عمیق و سنگین گاهی از تشبیه بهره گرفته است، مانند: تشبیه انفاق در راه خدا، به دانه‌ای که در زمین کاشته می‌شود و از هر دانه، هفت خوشه می‌روید و هرخوشه‌ای تا صد دانه بار می‌دهد؛ یعنی: هر انفاقی، هفتصد برابر رشد دارد.[1]
در روایات نیز از اینگونه تشبیهات وجود دارد، مانند: «لَا تَنْفَكُّ هَذِهِ الشِّيعَةُ حَتَّى تَكُونَ بِمَنْزِلَةِ الْمَعْزِ لَا يَدْرِي الْخَابِسُ عَلَى أَيِّهَا يَضَعُ يَدَهُ فَلَيْسَ لَهُمْ شُرَفٌ يُشْرِفُونَهُ وَ لَا سِنَادٌ يَسْتَنِدُونَ إِلَيْهِ فِي أُمُورِهِمْ»؛[2] «اين شيعه، پيوسته همچون گله بُز خواهد بود كه درنده ستمگر، نداند بر كدام يک دست بگذارد، (فرق نمى‌كند كدام يک را طعمه خود سازد) نه جايگاه بلندى براى آنان است كه بدان پناه برند و نه تكيهگاهى كه در كارهاى خود بدان تكيه زنند و دلگرم باشند». در این روایت، شیعه به گله بز تشبیه شده است، اما در مورد این تشبیهات باید گفت:
یک. گاهی برای رساندن مطلب، اینگونه تشبیهات ضروری است.
دو. هر چند شیعه در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به پیروان امیرالمومنین علیه‌السلام، اطلاق می‌شده است؛[3] ولی فقط به معنای شیعه اصطلاحی نیست؛ زیرا در بسیاری از موارد در معنای لغوی آن «پیرو و دنباله رو» به کار رفته است.[4]
سه. بنابر اینکه مراد روایت، شیعیان امیرالمؤمنین علیه‌السلام باشند، بی‌تردید در مقام مذمت آنان نیست؛ بلکه مراد محاصره شدن شیعیان، از هر جهت و افتادن در چنگال دشمنان است، به عبارت دیگر همواره دشمنان چنان خفقانی ایجاد می‌کنند که شیعیان مظلومانه، طعمه هجوم آنان واقع می‌شوند، همانگونه که طول تاریخ شاهد چنین خفقانی بوده است.[5] بنابراین آنها را تشبیه به بُز کرده، زیرا زمانی که قصاب گله بزی را در حصار قرار می‌دهد، به راحتی هر کدام را که خواست برای ذبح انتخاب می‌کند.
بنابراین تشبیه در ادبیات از جایگاه خاصی برخوردار است و باید وجه شباهت را جستجو کرد.
پی‌نوشت:
[1]. بقره: 261.
[2]. نعمانی، محمدبن ابراهیم، الغیبة، نشر صدوق، 1397ق، چاپ اول، ص191.
[3]. کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات، وزارت ارشاد اسلامی، 1410ق، چاپ اول، ص266.
[4]. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، دارالکتب الاسلامیه، 1410ق، چاپ اول، ج2، ص268.
[5]. فشار بر شیعیان در دوره‌های مختلف.