رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله با اینکه مدت اندکی از غدیر خم فاصله داشت؛ اما در همین مدت اندک، مسلمانان پیام غدیر را به دست فراموشی سپردند.
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌اله در هیجده ذی‌الحجه در مسیر بازگشت از حجةالوداع و در غدیر خم، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را به دستور خدا جانشین و خلیفه بعد از خود معرفی کردند؛ اما بعد از غدیر با وجود اینکه فاصله زمانی بین رحلت رسول خدا و غدیر زیاد طول نکشید، در این مدت کم، خلافت(ظاهری) را از حضرت گرفتند و انگار غدیر به فراموشی سپرده شد.
این واقعه تعجب‌برانگیز بوده و سؤالات متعددی را در ذهن ایجاد می‌کند. چه اتفاقی باعث شد، مسلمانان تازه از حج برگشته به فرمان پیامبر عمل نکنند؟ صحابه پیامبر که در غدیر حضور داشتند و مستقیم پیام غدیر را دیده و شنیده بودند، بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در عرض 70 روز چه اتفاقی بر آن‌ها افتاد که بر خلاف غدیرعمل کردند؟
پاسخ این سؤالات را می‌توان در چند عامل جست‌وجو و بررسی کرد:
الف. افرادی که با اجتماع در سقیفه، مانع از جانشینی امیرالمؤمنین علیه‌السلام شدند، ملاک‌هایی برای خلافت پیامبر در ذهن داشتند که مانند ملاک‌های دوران جاهلی بود و با وجود اسلام ظاهری هنوز از جاهلیت دور نشده بودند.
مقام امامت، یک منصب الهی است و نمی‌توان با عقل بشری به این مقام دست پیدا کرد؛[1] ازاین‌رو اینکه جانشین حضرت را خدا انتخاب کند، با ملاک‌های اهل سقیفه سازگاری نداشته و به همین خاطر خلاف آن عمل کردند.
مهاجرین خود را شایسته می‌دانستند، چون اسلام در مکه نازل‌شده بود و آن‌ها مقدم در اسلام بودند. انصار ادعا می‌کردند، ما اسلام را رونق بخشیدیم و...[2] حتی ابوبکر برای بیعت گرفتن از پدرش به او نامه نوشت و گفت: من چون سن زیادی داشتم و بزرگ بودم مردم با من بیعت کردند، پدرش در پاسخ گفت: من که از تو بزرگ‌تر هستم، چرا با من بیعت نکردند؟![3] همه این ملاک‌ها مانند ملاک‌های جاهلیت است و رنگ‌وبوی اسلام را ندارند.
ب. امیرالمؤمنین علیه‌السلام مشغول تدفین رسول خدا بودند و مردم نیز بعد از رحلت رسول خدا در یک شوک عظیم فرو رفته بودند. نمونه کوچک این امر را می‌توان در موقع رحلت امام و یا شهادت حاج قاسم سلیمانی رحمهماالله مشاهده کرد که مردم تا چند روز عزادار بوده و درک قضیه برایشان سخت بود، با ملموس شدن این قضیه درک می‌کنیم که چگونه از این حالت اندوه مردم در مدت سه روز، سوءاستفاده کردند و خلافت را از مسیر اصلی منحرف نمودند.
ج. ترس مردم عامل دیگری بود که باعث شد، فرمان خدا در غدیر خم عملی نشود. قبیله بنی‌اسلم یکی از قبایل خارج از مدینه بود که همگی به مدینه آمدند و کوچه‌های مدینه را پرکرده و مردم را با شمشیر به بیعت با ابوبکر مجبور می‌کردند، طبری تاریخ‌نویس مشهور اهل سنت می‌نویسد: «إنَّ أسلَمَ أقبَلَت بِجَماعَتِها حَتّى تَضايَقَ بِهِمُ السِّكَكُ، فَبايَعوا أبا بَكرٍ فَكانَ عُمَرُ يَقولُ: ما هُوَ إلّا أن رَأَيتُ أسلَمَ، فَأَيقَنتُ بِالنَّصرِ»؛[4] «طایفه اسلم به جماعت آمدند چنانکه در کوچه‌های مدینه [با ورود] آن‌ها دچار ازدحام شد و با ابوبکر بیعت کردند. عمر می‌گفت: وقتی اسلمیان را دیدم از پیروزی اطمینان یافتم».
درنتیجه علت عمل نکردن مسلمانان و صحابه به پیام غدیر در مدت اندک 70 روز را می‌توان در افکار اهل سقیفه، سوءاستفاده آن‌ها از عزادار بودن مردم مدینه و ترس مردم از قبیله بنی‌اسلم دانست که برای جمع آوری بیعت برای ابوبکر به مدینه ریخته بودند.
پی‌نوشت:
[1]. سیدمحسن خرازی، بدایة المعارف، نشر اسلامی، ج2، ص11.
[2]. محمد نصیری، تاریخ تحلیلی اسلام، نشر دانشگاهی، ص164.
[3]. آیت الله دستغیب، امامت، انتشارات اسلامی، ص38.
[4]. طبری، تاریخ طبری، مؤسسة الاعلمي، ج2، ص458.