ایمان که در لغت به معنی طمأنینه یافتن و رسیدن به آسایش و آرامش در قلب است، یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین راه‌های تربیت روح انسان برای ارتقاء یافتن و تقرب الی الله است، در این مطلب به اهمیت ایمان به خداوند متعال از منظر آیات قرآن کریم و دسته‌بندی آنها در پرداختن به موضوع ایمان می‌پردازیم.
خداوند متعال در قرآن کریم در آیات بسیار زیادی به اهمیت ایمان به خداوند متعال پرداخته است که می‌توان آنها را در گروه‌های متفاوتی دسته‌بندی کرد، خداوند متعال در بعضی از آیات قرآن کریم به لزوم و ضرورت ایمان به خداوند متعال و اهمیت و نقش بسیار مهم آن در زندگی دنیوی و اخروی انسان‌ها می‌پردازد، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا»[۱]«امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد؛ و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکی خواهد کرد؛ و برای خود، غیر از خدا، سرپرست و یاوری نخواهند یافت.»
و نیز می‌فرماید:«الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ ۚ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ»[۲]«آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!»
و نیز می‌فرماید:«آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَأَنْفِقُوا مِمَّا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ ۖ فَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَأَنْفَقُوا لَهُمْ أَجْرٌ كَبِيرٌ»[۳]«به خدا و رسولش ایمان بیاورید و از آنچه شما را جانشین و نماینده (خود) در آن قرار داده انفاق کنید؛ (زیرا) کسانی که از شما ایمان بیاورند و انفاق کنند، اجر بزرگی دارند!»
خداوند متعال در بعضی از آیات قرآن کریم به بررسی خصوصیات کسانی که به خداوند متعال ایمان می‌آورند می‌پردازد، چنانچه خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید:«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ، الَّذِينَ هُمْ فِي صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ، إِلَّا عَلَي أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ، فَمَنِ ابْتَغَي وَرَاءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْعَادُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ، وَالَّذِينَ هُمْ عَلَي صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ»[۴] «مؤمنان به تحقیق رستگارند.مؤمنین رستگار، مؤمنانی هستند که نماز خود را با خشوع اقامه می‌کنند و در وقت اقامۀ نماز اهل خشوع‌اند. مؤمنان کسانی هستند که از لغو و بیهوده‌گویی پرهیز می‌کنند. مؤمنان کسانی هستند که صادقانه زکات اموال خود را ادا می‌کنند. مؤمنان کسانی هستند که دامن خود را از آلوده شدن به بی‌عفتی حفظ می‌کنند. مؤمنان واقعی کسانی هستند که فقط با همسران شرعی و کنیزان مشروع خود تماس جنسی دارند و غیرازاین دو که به آنها شریعت اسلام اجازه داده است با هیچ‌کس دیگری تماس جنسی نخواهند داشت. هرکس غیر ازآنچه در آیۀ ۶ به آن اشاره شد اگر راه دیگری را به جهت ارضاء شهوت خود طلب کند تجاوزگر از حدود شرع اسلام است. مؤمنان واقعی کسانی هستند حافظ امانت دیگران‌اند و به عهد و پیمان خود وفا می‌کنند. مؤمنان واقعی کسانی هستند که در انجام و اقامۀ نمازهای یومیه خود مواظبت می‌نمایند.»
و نیز می‌فرماید:«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ، الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ، أُولئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَریمٌ»[۵]«مؤمنان، تنها کسانى هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دل هاشان ترسان مى گردد; و هنگامى که آیات او بر آنها خوانده مى شود، ایمانشان فزون تر مى گردد; و تنها بر پروردگارشان توکّل دارند. آنها که نماز را بر پا مى دارند; و از آنچه به آنها روزى داده ایم، انفاق مى کنند. (آرى،) مؤمنان حقیقى آنها هستند; براى آنان درجاتى (مهم) نزد پروردگارشان است; و براى آنها، آمرزش و روزى بى نقص و عیب است.»
خداوند متعال در بعضی از آیات قرآن کریم به عواقب کسانی که به خداوند متعال ایمان نمی‌آورند می‌پردازد و می‌فرماید:«هَٰذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ ۖ فَالَّذِينَ كَفَرُوا قُطِّعَتْ لَهُمْ ثِيَابٌ مِنْ نَارٍ يُصَبُّ مِنْ فَوْقِ رُءُوسِهِمُ الْحَمِيمُ»[۶]«این دو گروه (مؤمن و کافر) مخالف و دشمن یکدیگرند که در (دین) خدای خود باهم به جدال برخاستند، و کافران را لباسی از آتش دوزخ به قامت بریده‌اند و بر سر آنان آب سوزان جهنم فرو ریزند.»
و نیز می‌فرماید:«وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا وَلِقَاءِ الْآخِرَةِ فَأُولَٰئِكَ فِي الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ»[۷]«و امّا آنان که به آیات ما و لقای آخرت کافر شدند، در عذاب الهی احضار می‌شوند»
خداوند متعال در برخی از آیات قرآن کریم به قوام دهنده‌ها و ارج دهنده‌های ایمان به خداوند متعال می‌پردازد و می‌فرماید:«إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا»[۸]«مگر آنان که توبه کنند، و ایمان بیاورند، و کار شایسته انجام دهند؛ چنین کسانی داخل بهشت می‌شوند، و کمترین ستمی به آنان نخواهد شد.»
و نیز می‌فرماید:«وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَا يَخَافُ ظُلْمًا وَلَا هَضْمًا»[۹]«(امّا) آن کس که کارهای شایسته انجام دهد، در حالی که مؤمن باشد، نه از ظلمی می‌ترسد، و نه از نقصان حقش»
و نیز می‌فرماید:«ا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَىٰ لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ»[۱٠]«در قبول دین، اکراهی نیست. (زیرا) راه درست از راه انحرافی، روشن شده است. بنابر این، کسی که به طاغوت [= بت و شیطان، و هر موجود طغیانگر] کافر شود و به خدا ایمان آورد، به دستگیره محکمی چنگ زده است، که گسستن برای آن نیست. و خداوند، شنوا و داناست.»
خداوند متعال در برخی از آیات قرآن کریم به توابع و لواحق و ضمایم و متعلقات ایمان به خداوند متعال می‌پردازد و می‌فرماید:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذي نَزَّلَ عَلى رَسُولِهِ وَ الْكِتابِ الَّذي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعيداً»[۱۱]«اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! به خدا و پيامبرش، و كتابى كه بر او نازل كرده، و كتب آسمانى كه پيش از آن فرستاده است، ايمان [واقعى] بياوريد. كسى كه خدا و فرشتگان او و كتاب‌ها و پيامبرانش و روز واپسين را انكار كند، در گمراهى دورى افتاده است.»
و نیز می‌فرماید:«قُولُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْنَا وَمَا أُنْزِلَ إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالْأَسْبَاطِ وَمَا أُوتِيَ مُوسَىٰ وَعِيسَىٰ وَمَا أُوتِيَ النَّبِيُّونَ مِنْ رَبِّهِمْ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ»[۱۲]«بگویید: «ما به خدا ایمان آورده‌ایم؛ و به آنچه بر ما نازل شده؛ و آنچه بر ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و پیامبران از فرزندان او نازل گردید، و (همچنین) آنچه به موسی و عیسی و پیامبران (دیگر) از طرف پروردگار داده شده است، و در میان هیچ یک از آنها جدایی قائل نمی‌شویم، و در برابر فرمان خدا تسلیم هستیم؛ (و تعصبات نژادی و اغراض شخصی، سبب نمی‌شود که بعضی را بپذیریم و بعضی را رها کنیم.)»
خداوند متعال در بعضی از آیات قرآن کریم به پیامدها و اثرهای ایمان به خداوند متعال می‌پردازد و می‌فرماید:«فَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ»[۱۳]«آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، آمرزش و روزی پر ارزشی برای آنهاست!»
و نیز می‌فرماید:«وَأُدْخِلَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ ۖ تَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ»[۱۴]«و کسانی را که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، به باغهای بهشت وارد می‌کنند؛ باغهایی که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ به اذن پروردگارشان، جاودانه در آن می‌مانند؛ و تحیّت آنها در آن، «سلام» است»
خداوند متعال در بعضی از آیات قرآن کریم به مواردی که مانع ایمان انسان به خداوند متعال می‌شوند می‌پردازد و می‌فرماید:«فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَيُوَفِّيهِمْ أُجُورَهُمْ وَيَزِيدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ ۖ وَأَمَّا الَّذِينَ اسْتَنْكَفُوا وَاسْتَكْبَرُوا فَيُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَلَا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَلَا نَصِيرًا»[۱۵]«امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد؛ و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکی خواهد کرد؛ و برای خود، غیر از خدا، سرپرست و یاوری نخواهند یافت.»
و نیز می‌فرماید:«خَتَمَ اللَّهُ عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ وَعَلَىٰ سَمْعِهِمْ ۖ وَعَلَىٰ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ، وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَمَا هُمْ بِمُؤْمِنِينَ»[۱۶]«گروهی از مردم کسانی هستند که می‌گویند: «به خدا و روز رستاخیز ایمان آورده‌ایم.» در حالی که ایمان ندارند».
پی نوشت
[۱] سوره نساء، آیه ۱۷۳
[۲] سوره توبه، آیه ۲۰
[۳] سوره حدید، آیه ۷
[۴] سوره مؤمنون، آیات ۱ تا ۹
[۵] سوره انفال، آیات ۲ تا ۴
[۶] سوره حج، آیه ۱۹
[۷] سوره روم، آیه ۱۶
[۸] سوره مریم، آیه ۶۰
[۹] سوره طه، آیه ۱۱۲
[۱٠] سوره بقره، آیه ۲۵۶
[۱۱] سوره نساء، آیه ۱۳۶
[۱۲] سوره بقره، آیه ۱۳۶
[۱۳] سوره حج، آیه ۵۰
[۱۴] سوره ابراهیم، آیه ۲۳
[۱۵] سوره نساء، آیه ۱۷۳
[۱۶] سوره بقره، آیات ۷ تا ۸