مهم‌ترین عوامل برای ایجاد انحراف فکری و ارتداد میان مسلمانان عبارتند از پیمودن مسیرهای غیرقطعی و غیر علمی، پیروی بی‌چون و چرا از گذشتگان و همچنین قضاوت‌های عجولانه.
اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین الهی، هر نوع دین‌داری غیر از مسلمانی را باطل اعلام کرده است. ادعای کامل‌بودن اسلام، بی‌دلیل و بدون منطق نیست، از این‌رو اسلام همگان را به تحقیق و بررسی پیرامون تعالیم خود، دعوت کرده و تاکید می‌کند که مسئله دین‌داری، یک پدیده تقلیدی نمی‌باشد؛ بلکه مربوط به باورهای درونی و فکری انسان است و باید هر کسی با میل و اشتیاق به اسلام گرایش پیدا کند.
هرچند نگاه اسلام برای دعوت غیرمسلمانان به این دین، بسیار آسان‌گیرانه می‌باشد، اما نگاه اسلام به پیروان خود یعنی مسلمانان، بسیار سخت‌گیرانه و شدید است؛ به این دلیل که قرار بر جهانی شدن و فراگیری اسلام در میان تمام مردم دنیا می‌باشد و باید از شاکله و ساختمان امت اسلامی به خوبی حفاظت و پاسداری کرد. اسلام هیچ‌گاه نمی‌پذیرد که یک مسلمان تصمیم بگیرد که مسلمان نباشد؛ زیرا اسلام تمام باورها و قوانین خود را منطقی و مستدل می‌داند و هر نوع مخالفتی را، بدون دلیل و توجیه قلمداد می‌کند. اینجاست که مقوله «ارتداد» و مجازات سخت برای آن، در اسلام معنا پیدا می‌کند.
به هر حال، با تبیین و توضیح زمینه‌های ایجاد ارتداد می‌توان تا مقدار بسیار زیادی مسلمانان را از این انحراف شیطانی آگاهی بخشید.
الف- دین بر پایه قطعیت: عقل هر انسانی او را به سوی حقیقت و واقعیت هدایت می‌کند. انسان‌ها به دنبال مسائلی هستند که واقعیت دارد و وهمی نیست. دین اسلام نیز به پیروان خود و به همگان توصیه کرده، برای یافتن حقیقت تلاش کنند و از هر آنچه که حقیقی نیست دوری گزینند.
حقیقی بودن یک پدیده آنگاه به دست می‌آید که انسان از مسیرهای قطعی و یقینی به سوی هدف گام بردارد؛ زیرا اگر مسیر قطعی نباشد و انسان با تردید و شک ادامه دهد، احتمال رسیدن به هدف برای او بسیار پایین است. اعتماد به گزاره‌های گمانی و تردید‌آمیز و سپس نتیجه‌گیری قطعی از آنها، کاری خلاف فطرت و عقل سلیم می‌باشد.
خداوند به واقعیت منفی در جوامع بشری اشاره می‌کند که اکثریت مردم، از مسیرهای غیر یقینی و مشکوک بهره می‌برند، اما این نادرست است[1] و به صراحت فرمان می‌دهد که باورهای اعتقادی هر انسانی، باید از مسیرهای علمی و یقینی و نه گمانی به دست آمده باشد.[2]
ب- تقلید کورکورانه: گاه ذهن انسان در مسیر تحقیق یک باور صحیح، تحت تاثیر صداها، فضاسازی‌ها و جایگاه علمی و اجتماعی برخی صاحب‌نظران قرار گرفته و نمی‌تواند صحیح را از نادرست تشخیص دهد. قرآن کریم از این آفت، به عنوان پیروی بی‌چون و چرا از نیاکان و نسل‌های گذشته یاد می‌کند و آن را غلط می‌داند.[3]
ج- سرعت در قضاوت: سرعت بیش از حد در راه تحقیق، عجله و کم‌حوصلگی در این مسیر، انسان را به پرتگاه می‌افکند. باید با صرف وقت کافی، حوصله لازم و دقت کارآمد، اطلاعات لازم را گردآوری کرد، به ترتیب چینش داد و پس از کامل شدن پرونده علمی، به بهترین نتیجه‌گیری و قضاوت پرداخت.[4]
پی‌نوشت:
[1]. انعام، 116.
[2]. اسراء، 36.
[3]. مائده، 104.
[4]. عزیزان، مهدی، ارتداد و آزادی، ص65، مؤسسه امام صادق علیه‌السلام.