خاتم‌بخشی در آیه ولایت

داستان خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام در رکوع، حقیقتی است که نه‌تنها شیعه و اهل‌تسنن، به آن اذعان دارند، بلکه تحریف‌کنندگان تاریخ، نیز نتوانستند آن را از صفحات تاریخ، محو کنند.

خداوند در قرآن، امیرالمؤمنین علیه‌السلام را چنین می‌ستاید: «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُون»‏؛[1] «صاحب اختيار و سرپرست شما فقط خدا و پيامبرش و كسانی‌اند كه ايمان آورده و نماز را بپا می‌دارند و در حال ركوع، زكات می‌پردازند».

دلالت آیه بر ولایت و امامت امیرالمؤمنین علیه‌السلام
از آنجا که کلمه «ولی» در این آیه، مفرد آمده و خدا، رسول و مؤمنان [امیرالمؤمنین علیه‌السلام] را با واژه یکسان «ولی» به کار برده است، معلوم می‌شود که همان ولایتی که در مورد خدا و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله مطرح است در مورد شخص سوم نیز مطرح است.

معنای ولایت در کلام رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبه غدیر و قبل معرفی امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: «أَلَسْتُ‏ أَوْلَى‏ بِكُمْ‏ مِنْ‏ أَنْفُسِكُم»؛[2] «آیا من سزاوارتر به شما نسبت به خودتان نیستم». این جمله، مضمون آیه «النَّبِيُّ أَوْلى‏ بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ»؛[3] «پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» می‌باشد. شیعیان و برخی از علمای اهل‌تسنن، معنای‏ «أَوْلَى‏ بِكُمْ» را به «اولویت داشتن به تصرف در شئون و جایگاه مؤمنان» دانسته‌اند.[4]

هرچند «ولی» از جهت لغت در معانی زیادی به کار رفته است؛ ولی در این خطبه و آیه به معنای سرپرستی و اولی به تصرف می‌باشد، یعنی همان شئون پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله برای امیرالمؤمنین علیه‌السلام ثابت است.[5]

شأن نزول آیه، خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین(ع)
مسأله خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام در بین شیعیان از مسلّمات است.[6] این مسأله در بسیاری از کتاب‌های اهل‌تسنن نیز آمده است. علامه امینی تعداد زیادی از علمای اهل‌تسنن را نام برده که شأن نزول این آیه را درباره خاتم‌بخشی امیرالمومنین علیه‌السلام در حال رکوع دانسته‌اند.[7]

ابن‌عساکر، داستان خاتم‌بخشی را چنین نقل می‌کند: «نَزَلَتْ هَذِهِ «إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ... » الْآيَةُ عَلَى النَّبِيِّ فِي بَيْتِهِ، فَخَرَجَ فَدَخَلَ الْمَسْجِدَ وَ النَّاسُ يُصَلُّونَ بَيْنَ رَاكِعٍ وَ قَائِمٍ، إِذَا سَائِل فَقَالَ: يَا سَائِلُ أَعْطَاكَ أَحَدُ شَيْئاً؟ قَالَ: لَا، إِلاَّ الرَّاكِعُ، لَعَلِيٌّ أَعْطَانِي خَاتَمَه»؛[8] «پیامبر در خانه‌اش بود که آیه «تنها سرپرست شما خدا و رسولش و... » نازل شد، حضرت از خانه بیرون آمد و به مسجد وارد شد درحالی‌که مردم را مشغول رکوع و قيام مشاهده کرد، در این هنگام حضرت با سائلی مواجه شده و خطاب به او سؤال کرد: آیا کسی به تو چیزی عطا کرد؟ سائل درحالی‌که به امیرالمؤمنین علیه‌السلام اشاره می‌کرد، گفت: این شخصی که در رکوع است، سپس گفت: او به من انگشتر هدیه داد».

عین همین روایت در کتاب تفسیر قمی از امام صادق علیه‌السلام نیز نقل شده است.[9]  

بر خلاف ادعای برخی کوردلان، این آیه؛ علاوه بر بیان اهمیت خاتم‌بخشی امیرالمؤمنین علیه‌السلام، بر ولایت و سرپرستی آن حضرت نیز دلالت دارد.

نکته پایانی اینکه: هرچند شأن نزول این آیه در مورد امیرالمؤمنین علیه‌السلام است؛ ولی بر اساس روایات، شامل همه امامان علیهم‌السلام نیز می‌شود.[10]

پی‌نوشت:
[1]. مائده: 55.
[2]. قمی، علی‌بن‌جعفر، تقسیرالقمی، دارالکتاب، ج2، ص176.
[3]. احزاب: 6.
[4]. ابن عاشور، محمدالطاهربن‌محمد، التحریر و التنویر، بی‌تا، ج21، ص267.
[5]. کلینی، محمدبن‌یعقوب، کافی، اسلامیه، ج1، ص288.
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتاب، ج4، ص423.
[7]. علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر، بی‌تا، ج2، ص52.
[8]. ابن‌عساکر، علی‌بن‌الحسن، تاریخ مدينة‌دمشق، دارالفکر، ج45، ص303.
[9]. قمی، علی‌بن‌جعفر، تفسیرالقمی، دارالکتاب، ج1، ص170.
[10]. کلینی، محمدبن‌یعقوب، کافی، اسلامیه، ج1، ص146.