علائم وجود بیماری تکبر در نفس

بسم الله الرحمن الرحیم

علائم وجود بیماری تکبر در نفس

تکبر در اصطلاح دانش اخلاق به معنای خود برتربینی و بزرگ دانستن بر بعضی از مردم و انتضار داشتن از مردم در پیروی از مقاصد نفسانی می باشد.(۱).

تکبر، یکی از صفات رذیله نفسانی که در روایات ائمه معصومین علیهم السلام از آن تعبیر به زشت ترین اخلاق انسانی و ریشه کلیه ی گناهان و طغیان انسان در زندگی و مراودات با هم نوعان یاد شده است.(۲).ابلیس ملعون اولین کسی که بعد از خلقت حضرت آدم در برابر خدای متعال نافرمانی نمود و دربرابر فرمان الهی در سجده بر حضرت آدم تخطی نمود، و به صراحت قرآن کریم، تکبر در وجود این ملعون موجب نافرمانی در برابر خدای متعال گردید، خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:«فَسَجَدَ الْمَلاَئِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ * إِلاَّ إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ».(۳).«فرمود: از آن [مقام] فرو شو، تو را نرسد که در آن [جایگاه ]تکبّر نمایی. 

صفت رذیله تکبر از صفات مهلک نفسانیست که ریشه ی ابتذال و معلول جهل در وجود انسان می باشد می باشد، و صفت پسندیده تواضع نقطه مقابل صفت رذیله تکبر می باشد، از این رو، هر گاه در وجود کسی خصوصیات و نشانه های تواضع نباشد، در نتیجه علامات تکبر در وجود چنین انسانی نمایان می گردد، در منبع روایی و اخلاقی شانه ها و علاماتی بر وجود تکبر در نفس انسان ذکر شده است. عدم ترک مجادله، انتظار سلام کردن دیگران، انتظار مدح و ستایش دیگران را داشتن از نشانه های تکبر ذکر شده است،امام صادق علیه السلام می فرماید:(( مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تَرْضَى بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ تَلْقَى وَ أَنْ تَتْرُكَ‌الْمِرَاءَ وَ إِنْ كُنْتَ مُحِقّاً وَ أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى.)).(۴).«تواضع آن است که: آدمی در مکانی که پست تر از جای او باشد بنشیند. و به جائی که پائین تر از جای دیگر باشد راضی شود. وبه هر که ملاقات کند سلام کند. و ترک مجادله کند، اگر چه حق با او باشد. و نخواهدکه او را بر تقوی و پرهیزکاری مدح کنند».

از دیگر علامات تکبر این است که؛ چون به محافل و مجامع وارد شود بر او گران نباشد که امثال واقران بر او مقدم نشینند و او فروتر از ایشان نشیند، و مطلقا تفاوتی در حال او نکند. وهمچنین در وقت راه رفتن، مضایقه نداشته باشد که عقب همه راه رود. و اگر چنین باشد، صفت کبر ندارد. و اگر بر او گران باشد، متکبر است و باید چاره خود کند، وزیر دست امثال خود بنشیند و عقبایشان راه رود تا از این مرض خلاص گردد.(۵)چنانچه امام صادق علیه السلام می فرماید:((إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَجْلِسَ الرَّجُلُ دُونَ شَرَفِهِ)).(۶).از نشانه های تواضه اینکه؛ در قسمتی از مجلس که پایین تر از شأن اوست بنشیند.

از دیگر نشانه های مهم وجود تکبر در نفس انسان، حریص بودن در پوشیدن لباسهای فاخر و گرانقیمت و ظاهر تجملاتی و پر زرق و برق را دال بر شرافت و بزرگی بداند، و از پوشش لباسهای ارزان در عذاب باشد. مجموع مطالب مطروحه خلاصه ای از علائم وجود تکبر در نفس انسن می باشد و شرح تفصیلی مسئله مورد نظر، نوشتار دیگری را می طلبد.

منابع

۱.نراقی، محمدمهدی، جامع السعادات،ج۲، ص۲۰۷.

۲.آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و دررالکلم، ح۲۸۹۸ _۲۶۰۹.

۳.سوره ص: ۷۳_۷۴.

۴.فیض کاشانی،محسن،  المحجه البیضاء، ج٦، ص٢٢.

۵.نراقی، محمد مهدی، معراج السعاده، ص۴۳۸_۴۳۹.

۶.مجلسی، محمد باقر،بحارالانوار، موسسه الوفاء، ج۷۵، ص۱۳۲/ ۳۱.