دلیل قطعی برنبودن امام صادق علیه السلام از نسل ابوبکر

دشمنان اهل‌بیت به امام صادق علیه‌السلام حدیثی را نسبت داده‌اند که فرمود: «لَقَدْ وَلَدَنِي أَبُو بَكْرٍ مَرَّتَيْنِ»؛[1] «بی‌تردید که ابوبکر مرا دو بار به دنیا آورده است»؛ زیرا «اُمّ فَروه» مادر امام صادق علیه‌السلام، فرزند «قاسم‌بن‌محمد» است و محمد فرزند ابوبکر است و مادر «اُمّ فَروه» نیز «اسماء‌بنت‌عبدالرحمن» نام دارد و عبدالرحمن فرزند ابوبکر بوده است. همچنین مدعی هستند که امام صادق علیه‌السلام به دلیل همین انتساب‌ها، امید دارند در قیامت، مورد شفاعت ابوبکر قرار گیرند.[2]

طرفداران این نظریه برای قانع ساختن مخاطبان، دیدگاه عالمان شیعی را به این حدیث ضمیمه می‌کنند که ادعا کرده‌اند نسل امام صادق علیه‌السلام به ابوبکر می‌رسد.[3]

مقصود دشمنان از انتساب این حدیث به امام صادق علیه‌السلام دو نکته است: نخست آنکه ادعای شیعه در مورد پاک و مطهر بودن نیاکان و اجداد ائمه علیهم‌السلام غلط است و کلی نیست؛ زیرا با اینکه ابوبکر در نگاه شیعه به دلیل دشمنی با اهل‌بیت علیهم‌السلام، طهارت در ولادت ندارد، اما امام صادق علیه‌السلام او را یکی از نیاکان خود معرفی می‌کنند. دیگر آنکه شیعه ادعای دشمنی میان اهل‌بیت علیهم‌السلام و خلفای خودخوانده دارد و این حدیث آن را نفی می‌کند.

در پاسخ به این ادعا چند نکته بیان می‌گردد:

الف- دشمنان اهل‌بیت برای این ادعا به دو دلیل استناد کرده‌اند:

1. حدیث منسوب به امام صادق علیه‌السلام؛ اشکال این دلیل آن است که حدیث مزبور و مضمون آن در کتب اهل‌تسنن گزارش شده و سلسله سند آن اعتبار ندارد. از میان کتب شیعه، فقط در یک کتاب به این حدیث اشاره شده[4] که آن نیز برگرفته از شخصی به نام «جُنابذی» یکی از عالمان اهل‌تسنن است؛ پس این حدیث از نگاه مکتب شیعه، یک حدیث جعلی است.

جالب آنکه عالمان اهل‌تسنن برای معرفی ابوبکر و پدران او، گزارش‌هایی را نقل می‌کنند که سلسله سند دارند،[5] اما در مورد این حدیث جعلی مربوط به امام صادق علیه‌السلام، به سلسله سند اهمیت نداده‌اند، گو آنکه این حدیث  جعلی فضیلت‌ برای ابوبکر است.

2. دیدگاه عالمان شیعه؛ عالمان شیعه معتقدند: «دلیل معتبر» در مکتب شیعه عبارت است از «قرآن، سخن و رفتار معصوم علیه‌السلام، عقل و اجماع»؛ پس دیدگاه شخصی عالمان شیعه بدون استناد به حدیث معتبر، نمی‌تواند الزام‌آور و قابل پذیرش باشد، حتی اگر بتوان اجماع تمام عالمان شیعه بر این دیدگاه را به دست آورد که امام صادق علیه‌السلام از نسل ابوبکر است، تا وقتی این اجماع نتواند سخن و دیدگاه معصوم علیه‌السلام را اثبات کند، هیچ ارزشی ندارد.

ب- شیعیان بر اساس ادله عقلی و نقلی معتبر و فراوان بر این باورند که نیاکان؛ یعنی پدران و مادران امامان معصوم علیهم‌السلام نسل اندر نسل، همگی پاک و حلال‌زاده بودند.[6] همچنین بر این باورند که دشمنان اهل‌بیت علیهم‌السلام که از آنها بغض و کینه بر دل داشتند، حلال‌زاده نیستند.[7] پس حدیث مزبور افزون بر آنکه سند معتبری ندارد، دارای مضمونی متفاوت با باورهای شیعی است که می‌گوید امام صادق علیه‌السلام از نسل یکی از دشمنان سرسخت امیرالمؤمنین علیه‌السلام به‌دنیا آمدند و لذا هرگز نمی‌توان با یک حدیث غیر معتبر، از یک باور قطعی و مستدل چشم‌پوشی کرد.

ج- هرچند بیشتر نویسندگان نام پدر «ام فروة» را «قاسم‌بن‌محمد‌بن‌ابی‌بکر» ثبت کرده‌اند، اما «احمد‌بن‌یوسف‌القَرَمانی» یکی از عالمان اهل‌تسنن بر این باور است که «اُم فروة» از نسل «قاسم‌بن‌محمد‌بن‌ابی‌سَمرة» است.[8]

بر همین اساس، با توجه به تمام شواهد، می‌توان با اطمینان ادعا کرد که حدیث مزبور جعلی است و کسانی که نسل امام صادق علیه‌السلام را به ابوبکر نسبت داده‌اند، مرتکب اشتباه و خطا شده‌اند.[9]

پی‌نوشت:
[1]. ذهبی، شمس‌الدین، تاریخ الاسلام، ج9، ص87، دار الکتاب العربی ؛ ابن‌عنبة، عمدة الطالب، ص176، انصاریان ؛ عسقلانی، ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج2، ص103، دار صادر.
[2]. دارقطنی، علی، فضائل الصحابة، ص57-58، مكتبة الغرباء الأثرية.
[3]. کلینی، محمد، الکافی، ج1، ص472، اسلامیة ؛ مفید، محمد، المقنعة، ص473، کنگره شیخ مفید.
[4]. اربلی، علی، كشف الغمة، ج‏2، ص161، بنی‌هاشمی.
[5]. برای نمونه ر.ک: طبرانی، سلیمان، المعجم الکبیر، ج1، ص51، مکتبة ابن تيمية.
[6]. طوسی، محمد، مصباح المتهجد، ج2، ص721، مؤسسة فقه الشیعة ؛ ثعلبی، احمد، تفسیر الثعلبی، ج5، ص114، دار احیاء التراث العربی.
[7]. صدوق، محمد، الأمالي، ص306، کتابچی.
[8]. القرمانی، احمد، أخبار الدول و آثار الأول‏، ص112، چاپ سنگی.
[9]. مرتضی، سید جعفر، مختصر مفید، ج1، ص74، المرکز الاسلامی للدراسات.