حکمت غیبت امام زمان

با مراجعه به روایات ائمه اطهار(علیهم‌السلام) روشن می‌شود که یکی از مهم‌ترین علل غیبت امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) خواست و اراده الهی است. خداوند عالم بر اساس حکمت و مشیت خود، امر غیبت حضرت را اراده نموده است. با مشاهده روند تاریخی هدایت اقوام گذشته هم معلوم می‌شود که وقایع و رویدادهای شگفت و خارق‌العاده‌ای در مسیر هدایت انسان‌ها رخ داده که همه آن‌ها بر اساس سنت و قوانین الهی حاکم بر هستی بوده است. زندگی طولانی و غیبت امام مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) نیز از چهارچوب این قانون خارج نیست. خداوند با غیبت حجت خود، اهداف و اغراضی را در نظر داشته است که در این نوشتار به سه مورد از آن اشاره می‌شود:

1. تطابق و هم‌سانی با پیامبران
پروردگار عالم بنا بر مصالحی، پیامبران گذشته را برای مدتی از بین مردم مخفی نمود. خواست که این موضوع را درباره حضرت مهدی(عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) هم اجرا کند تا آن حضرت، آخرین غیبت را انجام دهد و این سنّت الهی به‌طور کامل و تمام، به منصه ظهور برسد. حنان بن سدیر به نقل از پدرش از امام صادق(علیه‌السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «قائم ما غیبتی دارد که طولانی می‌شود. عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! علّت آن چیست؟ فرمود: خداوند نمی‌خواهد این امر انجام شود؛ مگر اینکه تمام سنت‌هایی را که پیامبران در غیبت‌هایشان داشته‌اند، در این غیبت قرار دهد؛ بنابراین باید تمام مدّت، مجموع غیبت‌های پیامبران، در این غیبت وجود داشته باشد».[1]

2. هدایت بخشی مداوم
امامان واسطه فیض الهی و منبع هدایت و راهنمایی مردم هستند. خداوند به‌منظور استمرار هدایت مردم - وقتی آنان در برهه‌ای از زمان نعمت بی‌نظیر الهی(امام معصوم) را قدردان نبودند - طبق مصلحت، وجود او را در پس پرده غیبت قرار می‌دهد تا علاوه بر حفظ نظام عالم، نزول فیض و رحمت حق از طریق او به بندگان ادامه یابد و راه هدایت و رستگاری بر روی مردم باز باشد. به نظر می‌رسد با توجّه به وجود مشکلات زیاد فرا روی امامان، غیبت، بهترین وسیله این هدایت بخشی باشد.
امیرالمومنین(علیه‌السلام) فرموده است: «زمین هیچ‌گاه از حجت الهی خالی نیست که برای خدا با برهان روشن، قیام کند(به‌صورت) آشکار و شناخته‌شده و یا بیمناک و پنهان؛ تا حجت خدا باطل نشود و نشانه‌هایش از میان نرود».[2]

3. ظهور نسل مؤمن از صلب کافر و منافق
طول غیبت، باعث می‌شود که در اصلاب فاسدان و منافقان و کافران، اگر مؤمنی باقی باشد، به دنیا بیایند؛ چنان‌که شیوه امامان معصوم(علیهم‌السلام) نیز چنین بوده و حتی پیش بینی‌هایی در مورد بعضی از افراد منافق و ناصبی داشتند. بعد از مدتی نیز از صلب آنان، افرادی مؤمن و دوست‌دار اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به دنیا می‌آمدند.
ابراهیم کرخی می‌گوید: به امام صادق(علیه‌السلام) عرض کردم: خداوند سالمت بدارد آیا علی(علیه‌السلام) در دین خدا قوی نبود؟
فرمود: آری چنین بود.
گفتم: پس چگونه مردم بر او چیره شدند و او جلوی ایشان نایستاد؟ چه چیزی باعث شد جلوی آن‌ها را نگیرد؟
فرمود: آیه‌ای از قرآن، او را از این کار بازداشت.
گفتم: آن آیه کدام است؟
فرمود: «لَوْ تَزَیَّلُواْ لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا [فتح/25]  اگر (عناصر کفر و ایمان) از یکدیگر جدا بودند همانا کسانی از آنان را که کافرند به عذابی دردناک معذّب می‌ساختیم». خداوند(عزوجل) فرزندانی مؤمن، در پشت افرادی از کافران و منافقان قرار داده است و حضرت علی، پدران کافر یا منافق را نمی‌کشت تا اینکه این امانت‌های الهی از پشت آنان خارج شوند و وقتی این فرزندان از صلب آنان خارج می‌شدند، بر هر کدام که دست می‌یافت، با آن‌ها می‌جنگید. قائم ما اهل‌بیت(علیهم‌السلام) نیز چنین است، تا تمام امانت‌های الهی از پشت پدران‌شان(کافران و منافقان) خارج نشوند، ظهور نکرده و کسی را نمی‌کشد. اما وقتی امانت‌ها خارج شدند، بر کافران و منافقان تسلّط شده، آنان را می‌کشد».[3]

______________________________
پی‌نوشت
[۱]. «إِنَّ لِلْقَائِمِ مِنَّا غَيْبَةً يَطُولُ أَمَدُهَا فَقُلْتُ لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ لِمَ ذَلِكَ قَالَ‏ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَبَى إِلَّا أَنْ تَجْرِيَ فِيهِ سُنَنُ الْأَنْبِيَاءِ ع فِي غَيْبَاتِهِمْ وَ إِنَّهُ لَا بُدَّ لَهُ يَا سَدِيرُ مِنِ اسْتِيفَاءِ مَدَدِ غَيْبَاتِهِمْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى لَتَرْكَبُنَّ طَبَقاً عَنْ طَبَقٍ أَيْ سَنَنَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ»، كمال الدين و تمام النعمه، شیخ صدوق، تصحیح علی اکبر غفاری، انتشارات اسلامیه، ۱۳۹۵ق، ج2، ص482-481.
[2]. «لاتَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَ بَيِّنَاتُه‏»، نهج البلاغه، صبحی صالح، حكمت 147.
[3]. «قُلْتُ لَهُ مَا بَالُ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع لَمْ يُقَاتِلْ مُخَالِفِيهِ فِي الْأَوَّلِ قَالَ لِآيَةٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى لَوْ تَزَيَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلِيماً قَالَ قُلْتُ وَ مَا يَعْنِي بِتَزَايُلِهِمْ قَالَ وَدَائِعُ مُؤْمِنُونَ فِي أَصْلَابِ قَوْمٍ كَافِرِينَ وَ كَذَلِكَ الْقَائِمُ ع لَمْ يَظْهَرْ أَبَداً حَتَّى تَخْرُجَ وَدَائِعُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِذَا خَرَجَتْ ظَهَرَ عَلَى مَنْ ظَهَرَ مِنْ أَعْدَاءِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَتَلَهُمْ.»، كمال الدين و تمام النعمه، شیخ صدوق، تصحیح علی اکبر غفاری، انتشارات اسلامیه، ۱۳۹۵ق، ج2، ص643.