قرائت حفص از عاصم، از صحیح ترین و مشهورترین قرائت ها در بین مسلمانان از گذشته تا حال بوده است.
برخی بر این باورند قرآنى كه با قرائت حفص است داراى ايرادات ادبى زیادی می‌باشد. مدعی برای اثبات کلام خود فاصله زمانی بین حفص وعاصم با حضرت علی علیه‌السلام را دلیل خود قرار داه است. ایشان در ادامه نتیجه می‌گیرد قرآنی که امروزه دست مسلمانان است قرآن اصلی نیست و نمی‌شود به آن اعتماد نمود.
برای رسیدن به پاسخ صحیح لازم ایت تا این مسأله را در ذیل چند عنوان مورد بحث و بررسی قرار دهیم.
1. شخصیت شناسی عاصم و حفص
عاصم بن ابی‌النجود اسدی (م 128 ق) قاری کوفه و از قراء طبقه سوم بوده است. او از پارساترین و پرهیزگار ترین قرّاء و رأی او از درست ترین آراء در قرائت به شمار می‌رود. وی شیعی مذهب و از تابعان و محبین خاندان پیامبر (ص) به شمار می‌رود.[1] از دیدگاه دانشمندان شیعه و علماء اهل سنت، وی شخصیتی بارز، با تقوی، مورد اعتماد در قرائت و جامع فصاحت و قرائت صحیح و تجوید بوده است.[2] عاصم با یک واسطه راوی قرائت حضرت علی علیه‌السلام می‌باشد. به همین جهت گفته‌اند فصیح‌ترین قرائات، قرائت عاصم بوده؛ زیرا وی قرائت اصیل را آورده است. پس از وی حفص بن سلیمان ( 90 – 180 ق) – پسر خوانده او – و ابوبکر بن عیّاش (95 – 193 ق) دو راوی هستند که قرائت را از وی نقل کرده اند. حفص بن سلیمان بن مغیرة بزاز کوفی مشهور به حفص، مردی عالم، عامل و آگاه ترین اصحاب عاصم نسبت به قرائت بوده است.[3] از آن جایی که حفص قرائت عاصم را دقیق‌ترین و مضبوط ترین قرائات می‌دانست از این رو به نشر آن اقدام نمود و تا امروز در اکثر کشورهای اسلامی قرائت حفص از عاصم رایج و متداول است.
2. سند قرائت عاصم
بیشتر صاحب نظران حوزه علوم قرآنی قرائت حفص را صحیح ترین و از مشهورترین قرائت ها می‌دانند. بر خلاف آنچه مدعی ادعا دارد مبنی بر اینکه قرائت حفص بر عاصم فاصله زیادی با زمان صدور دارد اما مطابق با آنچه در منابع آمده، قرائت عاصم با یک واسطه به حضرت علی علیه‌السلام می‌رسد. آیت الله حسن زاده آملی پس از استناد به کلامی از طبرسی در مجمع البیان مبنی بر صحت قرائت حفص از عاصم[4] می گوید: «یکی از هفت تن قاریانی است که قرائتش به تواتر رسیده است و صداهای (اِعراب) قرآن که هم‌اکنون رایج است تنها بر طبق قرائت حفص از عاصم اعراب گذاری شده است... و قرائت عاصم، همان قرائت حضرت علی علیه‌السلام می‌باشد.»[5] استاد محمد هادی معرفت از صاحب نظران در حوزه علوم قرآنی نیز قرائت عاصم را قرائت برتر، مورد توجه، رایج و مرسوم بین عامه مسلمانان در تمام دوره‌های تاریخ می داند و مستندات زیادی برای آن ارائه داده است.[6]
تدوین کتاب‌های فراوان درباره قرائت عاصم از ناحیه بزرگان در کنار بها دادن جمهور مسلمین به قرائت عاصم نیز حاکی از اهمیت این قرائت نسبت به دیگر قرائات دارد. از آن جایی‌که حفص، اعلم اصحاب عاصم نسبت به قرائت او بوده و به انضباط و استواری شایسته‌ای در نقل قرائت عاصم در مناطق مختلف معروف بود، از این‌رو همه مسلمانان علاقه‌مند بودند تا قرائت عاصم را به خصوص از وی اخذ کنند.[7]
بنابراین حفص هرگز بر خلاف قرائت عاصم قرائت نکرده چنان که شواهد زیادی حاکی بر این مطلب است.[8] علاوه بر شواهد علمی، مصداق‌های عینی خارجی نیز وجود دارد که مؤید قرائت حفص است. چنان‌‌که قرائت کربلای کاظم ساروقی که با عنایت الهی به یکباره، حافظ کل قرآن گردید بر اساس قرائت حفص از عاصم بوده و این قرائت نیز مورد تأیید آیت‌الله بروجردی قرار گرفت و فرمودند: «ایشان (حفص) شیعه است و قرائتشان مورد قبول است.»[9] البته قرائت عاصم به عنوان فرد هیچگونه خصوصیتی ندارد، تنها از آن جهت که قرائت وی با قرائت عموم انطباق داشته و در اثر ملازمت با علی بن ابی طالب علیه‌السلام این فضیلت نصیب او شده که به قرائت اهل بیت علیهم‌السلام و قرائت متداول قرآن بخواند مورد تأیید بوده است.
3. مصونیت قرآن از تحریف
بحث مصونیت قرآن از تحریف موضوع مستقلی است، که از دیر زمان مطرح بوده و پیوسته مورد انکار و ردّ علما و محققین بزرگ اسلام بوده است. منشأ این شبهه نیز روایاتی است که در کتب اهل سنت و شیعه آمده است و به ظاهر تحریف قرآن را می‌رساند. بیشتر این روایات قابل تأویل و تفسیر است، لیکن به عنوان یک اصل مسلم می‌توان گفت قرآن از هر‌گونه تغییر و تحریف مصون بوده است، چه تغییر در ماده و یا صورت کلمه و یا در اعراب آن و یا در جابه‌جایی کلمات و آیات، و نیز تغییر به زیادت و نقصان، حتی در اعرابی از اعراب های قرآن نیز تغییری رخ نداده است. اگر غیر از این باشد، وعده الهی تحقق نیافته است؛ زیرا خداوند فرموده است که ما قرآن را حفظ میکنیم.[10] قرائن زیادی بر عدم تحریف قرآن وجود دارد که می‌توان از گواهی تاریخ بر حفظ، ثبت و ضبط قرآن،[11] عنایت مسلمانان به قرآن از گذشته تا حال، ضرورت تواتر قرآن،[12] اعجاز قرآن،[13] ضمانت الهی، عرضه روایات بر قرآن، نصوص اهل بیت علیهم‌السلام، اجماع علمای شیعه و ... یاد نمود.[14]
از جمع‌بندی مطالب می توان نتیجه گرفت که آنچه معتبر است و حجیّت شرعی دارد، قرائتی است که جنبه همگانی و مردمی دارد و آن قرائت همواره ثابت و بدون اختلاف بوده و تمامی مصحف های موجود در حوزه‌های علمی معتبر در دوره های تاریخ یک سان بوده، اختلافی در ثبت و ضبط آن وجود ندارد. از این رو، همه قرآن‌های مخلوط در طول تاریخ و مطبوع در چند قرن اخیر یک نواخت بوده و جملگی طبق قرائت حفص است که همان قرائت مشهور میان مسلمانان بوده و هست.
پی‌نوشت
1. آل قیس، الایرانیون و الادب العربی، ج۱، ص۲۴؛ النقض، ص ۲۱۳.
2. سیر اعلام النبلا، ج ۵، ص۲۵۹؛ روضات الجنّات، ج ۵، ص 5.
3. معرفت، علوم قرآنی، ص 213 – 214.
4. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 469.
5. کتاب فصل الخطاب فی عدم تحریف کتاب رب الارباب، ص 60.
6. علوم قرآنی، ص 213.
7. الطبقات القراء، ج 1، ص 254.
8. علوم قرآنی، ص 219 – 220.
9. خبرگزاری فارس، گفت‌و‌گو با فرزند مرحوم کربلایی کاظم ساروقی، انتشار: 04/07/1395.
10. حجر(15): 9.
11. کاشف الغطاء، الحق المبین، ص 11.
12. بروجردی، البرهان، ص 111.
13. اسراء(17): 88؛ بقره(2): 23؛ یونس(2): 38 و ... .
14. علوم قرآنی، ص 377 – 382.
همه محققین بلکه همه مسلمانان، در این مطلب اتفاق دارند که قرآن، به تواتر سینه به سینه و نسل به نسل از بدو نزول تا کنون مسیر خود را طی کرده است. هیچ محققی در تواتر قرآن تردید ندارد، حتی آنان که قراءات مختلف را صحیح می‌دانند، در عین حال که قراءات را متواتر نمیدانند، اما معتقدند قرآن نسل به نسل در بین مسلمانان متواتر بوده و در بحث مصونیت قرآن از تحریف، یکی از ادله عمده همین تواتر قرآن است. قرائت حفص از عاصم از جمله قرائاتی است که از گذشته تا حال در بین مسلمانان مرسوم و متواتر بوده است. همه قرآن ها در طول تاریخ طبق قرائت حفص بوده، که همان قرائت مشهور میان مسلمانان می‌باشد. حفص قرائت را از استاد خویش عاصم و وی از حضرت علی علیه‌السلام گرفته است.