حدیث امام صادق(علیه‌السلام) درباره شأن نزول آیه ۸۷ سوره مائده هیچ دلالتی مبنی بر زیر سوال بردن عصمت امام علی(علیه‌السلام) ندارد.
در آیه ۸۷ سوره مائده خداوند می‌فرماید:
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَعْتَدُوا إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ؛[۱] اى كسانى كه ايمان آوردهايد! چيزهاى پاكيزه را كه خداوند براى شما حلال كرده است، حرام نكنيد! و از حدّ، تجاوز ننماييد! زيرا خداوند متجاوزان را دوست نمىدارد.»
طبق این آیه مومنین حق ندارند آنچه که خداوند حلال دانسته است برای خود حرام کنند و از نعمت‌های پاک و حلال خداوند دوری گزینند.
نسبت به شأن نزول این آیه، از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است که امام علی(علیه‌السلام) و دو نفر دیگر از یاران پیامبر، قسم یاد کردند که یکی از حلال‌های خداوند را تا آخر عمر بر خود حرام کنند.
دشمنان اسلام و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) از این روایت سوء استفاده می‌کنند تا عصمت امام علی(علیه‌السلام) را مورد خدشه قرار دهند.
دقت در حدیث و محتوای آن روشن می‌کند که این حدیث هیچ آسیبی به عصمت و طهارت امیرالمومنین(علیه‌السلام) وارد نمی‌کند و اشکالات گفته شده صحیح نمی‌باشد.
عصمت ائمه (علیهم‌السلام)
نخست اشاره‌ای مختصر داشته باشیم به مقام عصمت امیرالمومنین(علیه‌السلام) در قرآن و سخن پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله).
طبق آیات قرآن و احادیث پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، امام علی(علیه‌السلام) از مقام عصمت برخودار می‌باشد و از هرگونه اشتباه و پلیدی به دور است. قرآن می‌فرماید:
«...إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا؛[۲] خداوند فقط مىخواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.»
بسیاری از علمای اهل سنت تصریح کرده‌اند که این آیه درباره امام علی، حضرت فاطمه و حسنین (علیهم‌السلام) نازل شده است.[۳]
عامر بن سعد از پدرش نقل می‌کند هنگامی که این آیه نازل شد رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) علی و فاطمه و حسن و حسین (علیهم‌السلام) را فراخواند و فرمود: «اللهم هؤلاءِ أهلُ بَیتِی؛[۴] خدایا اینان اهل بیت من هستند.»
حدیث امام صادق(علیه‌السلام) بنا بر نقل تفسیر قمی
در تفسیر قمی به نقل از امام صادق(علیه‌السلام) ذیل آیه ۸۷ سوره مائده چنین آمده است: «نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ فِي أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ (ع) وَ بِلَالٍ وَ عُثْمَانَ بْنِ مَظْعُونٍ، فَأَمَّا أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (ع) فَحَلَفَ أَنْ لَا يَنَامَ بِاللَّيْلِ أَبَداً وَ أَمَّا بِلَالٌ فَإِنَّهُ حَلَفَ أَنْ لَا يُفْطِرَ بِالنَّهَارِ أَبَداً، وَ أَمَّا عُثْمَانُ بْنُ مَظْعُونٍ فَإِنَّهُ حَلَفَ أَنْ لَا يَنْكِحَ أَبَداً؛[۵] این آیه درباره‌ی امیرالمومنین(علیه‌السلام) و بلال و عثمان بن مظعون نازل شده است. امیرالمومنین(علیه‌السلام) سوگند یاد کرد که هیچ‌گاه در شب نخوابد. بلال سوگند یاد کرد که همواره روزه باشد. و عثمان بن مظعون سوگند یاد که هیچ‌گاه ازدواج نکند.»
بعد از آنکه پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) از این ماجرا اطلاع یافت. مردم را برای نماز جمع کرد. سپس بالای منبر رفت و فرمود:
« مَا بَالُ أَقْوَامٍ يُحَرِّمُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمُ الطَّيِّبَاتِ أَلَا إِنِّي أَنَامُ بِاللَّيْلِ وَ أَنْكِحُ وَ أُفْطِرُ بِالنَّهَارِ فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي؛[۶] چرا برخی افراد، استفاده از روزی پاکیزه را بر خود حرام کرده اند؟! ای مردم بدانید، من که پیشوایتان هستم، شب ها می خوابم، و با زنان ازدواج می کنم، این‌گونه نیست که همه‌ی روزها را روزه بگیرم، اکنون اگر کسی بر خلاف رویکرد من رفتار کند، از من نیست.»
سوگند بر ترک کار حلال، گناه نیست
سوگندی که از عثمان بن مظعون نقل شده است با حقی که همسرش بر او داشت منافات دارد و از همین رو می‌توان گفت چنین سوگندی جایز نبوده و مشروع نیست.
اما آنچه امیرالمومنین(علیه‌السلام) طبق روایت برای ترک آن سوگند یاد کرده، امری مباح و جایز بوده است. بنابراین حضرت مرتکب هیچ‌گناه و اشتباهی نشده و این سوگند خدشه‌ای به عصمت حضرت وارد نمی‌کند.
ترک حلال از سوی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و منع خداوند
نظیر ترک حلالی که امام علی(علیه‌السلام) نسبت به آن سوگند یاد کرد، از پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نیز نقل شده است. خداوند خطاب به پیامبر خود می‌فرماید:
«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَك...[۷] اى پيامبر! چرا چيزى را كه خدا بر تو حلال كرده، بر خود حرام می‌کنی؟»
در اینجا نیز خداوند پیامبرش را از ترک رفتارهای حلال و جايز منع می‌کند.
اما همانطور که گفتیم هیچ‌کدام از این دو رفتار، منافاتی با عصمت ندارد و پیامبر و وصی ایشان(علیهما‌السلام) دچار هیچ‌گونه خطایی نشدند.
نقل مجمع البیان و المناقب
روایت نام برده در نقلی که مرحوم طبرسی در مجمع البیان و ابن شهر آشوب در مناقب آل ابی‌طالب آوردند اندکی متفاوت است.
در این دو کتاب سوگند امیرالمؤمنین این چنین نقل شده است:
«فَأَمَّا عَلِيٌّ فَإِنَّهُ حَلَفَ أَنْ لَا يَنَامَ بِاللَّيْلِ أَبَداً إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ؛[۸] علی(علیه‌السلام) سوگند یاد کرد که هیچ‌گاه در شب نخوابد مگر آن که خواست خداوند باشد.»
طبق این نقل حضرت، نخوابیدن خودشان را به خواسته خداوند وابسته کرده‌اند.
این نشان می‌دهد رفتار حضرت از همان ابتدا به خواست و اراده الهی گره خورده بود. همانطور که گفتیم امام علی(علیه‌السلام) از مقام عصمت برخوردار هستند و هیچ‌گاه عملی را مخالف رضایت خداوند انجام نمی‌دهند.
بنابراین گرچه شان نزول آیه مربوط به ماجرای سوگند امام علی(علیه‌السلام)، بلال و عثمان بن مظعون است اما سوگند حضرت امیر(سلام‌الله‌علیه) به گونه‌ای است که حتی احتمال و امکان کوچک‌ترین مخالفتی با پروردگار در آن دیده نمی‌شود و این نشان دهنده مقام بالا و عظمت روحی حضرت علی(علیه‌السلام) است.
پی‌نوشت
[۱] سوره مائده، آیه۸۷.
[۲] سوره احزاب، آیه۳۳.
[۳] تفسیر طبری، ج ۸، ص۱۵۶؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص ۱۳۸.
[۴] مشکل‌الآثار، ج۱، ص ۳۳۲.
[۵] تفسیر قمی، ج۱، ص۱۷۹.
[۶] همان.
[۷] سوره تحریم، آیه۱.
[۸] المناقب، ج۲، ص۱۰۰؛ مجمع‌البیان، ج۳، ص۳۶۴.
با دلایل قرآنی و روایات رسیده از پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عصمت امام علی(علیه‌السلام) به اثبات رسیده و امری یقینی است. برخلاف آنچه از زبان عده‌ای گفته می‌شود حدیث امام صادق(علیه‌السلام) پیرامون شان نزول آیه ۸۷ سوره مائده:«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تُحَرِّمُوا طَيِّباتِ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَكُمْ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد! چيزهاى پاكيزه را كه خداوند براى شما حلال كرده است، حرام نكنيد!» منافاتی با عصمت امیرالمونین(علیه‌السلام) ندارد.