ستمگر با اختیار خود راه اشتباه ظلم به دیگران را در پیش گرفته است و در قیامت علاوه بر اینکه تمام حقوق ستمدیده را از او می‌گیرند، به عذاب سخت و دردناک ابدی دچار می‌شود. همین باعث تسلی خاطر ستمدیده می‌شود.
سوختن ستمگر در جهنم و سود آن برای ستمدیده
یکی از سوالاتی که درباره مجازات ظالمان و ستمگران در قیامت مطرح می‌شود این است که عذاب شدن ظالم در قیامت، برای مظلومی که در دنیا تمام هستی خود را از دست داده است چه سودی دارد؟ برای پاسخ به این سوال، اشاره به چند مطلب بایسته است.
یک. دو نوع نگاه به دنیا و آخرت
نگاه اول. گاهی انسان دنیا را اصل می‌داند و قیامت را فقط محل عذاب ظالمان. با توجه به این نوع نگاه به طور قطع چنین سوالاتی پیش می‌آید؛ در حالیکه این نوع نگاه از نظر اسلام، مردود شمرده شده است؛ زیرا خداوند به اهل ایمان می‌فرماید: «أَرَضيتُمْ بِالْحَياةِ الدُّنْيا مِنَ الْآخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا فِي الْآخِرَةِ إِلاَّ قَليلٌ؛[1] آيا به زندگى دنيا به جاى آخرت دل خوش شده ايد؟ با اینکه متاع و كالاى زندگى دنيا، در برابر آخرت جز كالاى اندكی نيست!»
امیر المومنین (علیه‌السلام) فرمودند: «أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الدُّنْيَا دَارُ مَجَازٍ وَ الْآخِرَةُ دَارُ قَرَارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُم؛[2] اى مردم، جز اين نيست كه دنيا سراى گذر است و آخرت جاى ماندن، پس از گذرگاه براى قرارگاهتان (توشه) برگيريد.» پس دنیا مقدمه‌ای برای قیامت است و به تعبیر زیبای پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دنیا مزرعه و محل کاشت است برای اینکه در آخرت برداشت کنیم.[3]
نگاه دوم. دنیا مانند پلی است که انسان از آن عبور می‌کند و به محل استقرار و مکان اصلی خود می‌رسد. آخرت زندگی جاویدانه و هزاران برابر بهتر و بزرگ‌تر از دنیاست. اسلام بر این دیدگاه تاکید می‌کند. پس اصل زندگی و جاودانگی در آخرت است.
پس با اصلاح نوع نگاه، علت و فائده عذاب ستمگر در قیامت، روشن‌تر می‌شود.
دو. علت عذاب ظالمان و ستمگران
عذاب ظالمان و ستمگران به خاطر ظالم بودن و ستمگر بودن آن‌هاست، نه به خاطر اینکه به مظلومی ظلم کرده است! به عبارت دیگر انسان ستمگر با ظلم کردن در دنیا، خود را در آتش قرار داده است اگر چه در دنیا متوجه این آتش نیست و حق مظلوم جداگانه از او گرفته خواهد شد.
از طرفی اگر خدا بخواهد در دنیا جلوی ظلم ظالم را بگیرد و مانع از ظلم کردن او بشود، مساوی با سلب اختیار از اوست، در حالیکه دنیا محل اختیار برای انسان است که با اختیار بتواند ظلم کند یا ظلم نکند؛ ولی خدا راه پرهیز از ظلم را به انسان گوشزد کرده است. از سویی خدا بر خلاف انسان عجله در مجازات کردن ندارد، گاهی به ستمگر مهلت می‌دهد تا ظلم او زیادتر شود.[4]
علاوه بر اینکه دنیا آنقدر کوچک و محدود است که ظرفیت تحقق عدالت خدا را ندارد. پس ستمگر فکر می کند روز به روز ثروت و قدرتش بیشتر می‌شود در حالیکه به تدریج در جهنم فرو می‌رود.[5]
سه. فائده عذاب ستمگر در قیامت
1.مجازات مجرم، مایه دلگرمی به وعده‌های الهی
با توجه به وسعت قیامت و وسعت عذاب‌هایی که در قیامت برای ظالم مطرح شده است، عذابی که ظالم در قیامت می کشد به یقین از سختی که مظلوم در دنیا کشیده است بیشتر و شدیدتر خواهد بود و همین شدت بیشتر عذاب، مایه دلگرمی مظلوم به وعده‌های خدا می شود.
امیرالمومنین (علیه السلام) در این زمینه فرمودند: «يَوْمُ الْمَظْلُومِ عَلَى الظَّالِمِ أَشَدُّ مِنْ يَوْمِ الظَّالِمِ عَلَى الْمَظْلُوم؛[6] روزی که از ظالم انتقام گرفته می شود به طور قطع شدیدتر و سخت تر از روزی است که ظالم به مظلومی ستم کرده است؛ زیرا روز قیامت، روز جزای كلّي و انتقام بزرگ است. نهايت كاري كه ظالم در دنيا مي‌تواند انجام دهد، كشتن ديگري است آن هم يك مرتبه، و بعد از كشتن، ديگر نمي‌تواند درد و آزار ديگري به او برساند، امّا در قیامت، ظالم نمي‌ميرد تا راحت شود، بلكه عذاب او دائم و پي در پي است.[7]
2.گرفتن حق مظلوم.
قیامت روز انصاف و گرفتن حق مظلوم از ظالم است و هیچ راه گريزي براي ظالم از ظلمي كه كرده، نيست. و خداوند تمام حق مظلوم را از ظالم می‌گیرد، به این شکل که از کارهای خوبی که ظالم کرده است برداشته و به مظلوم می دهد. اگر اعمال خوب ندارد از اعمال بد و گناهان مظلوم کاسته و به ظالم می دهد. اگر هیچ کدام از اینها نبود درجات مظلوم را بالا برده، و از طرفی درکات ظالم را پائین تر می برد.[8]
3.تشفی خاطر برای مظلوم.
کسی که در دنیا به خاطر ستم ظالمی به انواع و اقسام گرفتاری ها و سختی ها دچار شده است، و گاهی از هستی ساقط شده است وقتی می بیند که ستمگر به عذابی بس عظیم تر و شدیدتر گرفتار شده است، به یک آرامش خاطر و تسلی قلب می رسد و یا حداقل به خاطر این انتقام خدا از عصبانیتش کاسته می شود.[9]
پی نوشت
[1]. سوره توبه، آیه38.
[2]. نهج البلاغه، صبحی، ص320.
[3]. میزان الحکمه، ج4، ص67.
[4]. آل عمران، آیه178.
[5]. سوره اعراف،آیه182.
[6]. نهج البلاغة، صبحي صالح، ص511.
[7]. رک، شرح ابن ابی الحدید، ج19، ص74.
[8]. سوره حج، آیه38.
[9]. سوره توبه، آیه14.
خداوند متعال علاوه بر عقل، پیامبران زیادی را برای هدایت انسان فرستاده است تا وی را از ظلم کردن باز دارد، ولی مانع از ظلم او نشده تا با اختیار رفتار کند. همچنین به ستمدیده دستور داده تا جایی که می‌تواند زیر بار ظلم نرود و اگر در جایی مورد ظلم واقع شد و کاری از دستش بر نیامد با صبر و تحمل به پاداش ابدی برسد. و چون دیدگاه ستمدیده ابدی است و زندگی جاوید را در قیامت دارد وقتی عذاب کشیدن ظالم را می‌بیند، تسلی خاطر و آرامش ابدی او را فرا می‌گیرد.