امر به معروف و نهی از منکر از وظایف شرعی و اخلاقی همه مسلمانان است و انجام صحیح آن باید با ظرافت و رعایت جوانب وحساسیت ها انجام پذیرد که اثر معکوس به جا نگذارد، بلکه «ناهنجاری» را به «هنجار» و «گریز» را به «رغبت» تبدیل کند.
قطعا امربه معروف و نهی از منکر دو حکم از فروع دین مقدس اسلام و از وظایف شرعی و اخلاقی همه مسلمانان هست تا آنجا که امام حسین(علیه السلام) هدف قیام خود را بر این اساس معرفی کرد و فرمود: «الا ترون ان الحق لا یعمل به و ان الباطل لا ینهی عنه... ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر؛ آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل جلوگیری نمی شود... من می خواهم امر به معروف کنم و از منکر جلوگیری کنم.»[1] و خدای متعال در آیات قرآن نیز هشدار داده که جامعه ای که امر به معروف و نهی از منکر در آن نباشد، همگی گرفتار عذاب خواهند شد. از این رو حداقل گروهی را وظیفه مند ساخته است که در جامعه به این امر مهم اقدام کنند. آنجا که می فرماید: «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛ و باید از میان شما، گروهی [مردم را] به نیکی دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتی بازدارند و آنان همان رستگارانند.»[2]
ولی باید توجه داشته باشید که این دو واجب هم، مثل واجبات دیگر، شرایط و ضوابط و آداب خاصی دارد که اگر رعایت نشود، نه تنها به نتیجه نمی رسد، بلکه ممکن است نتیجه برعکس داشته باشد و چنین کاری باید با ظرافت و رعایت جوانب و حساسیت ها انجام پذیرد که اثر معکوس به جا نگذارد، بلکه «ناهنجاری» را به «هنجار» و «گریز» را به «رغبت» تبدیل کند.
برای اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر به نکات زیر باید توجه داشت:
1. اطلاعات خود را در احکام شرعی بالا برد:
باید به دقت، احکام شرعی مربوط به امربه معروف و نهی از منکر، موارد معروف و منکر یا شرایط وجوب مراتب آن و کیفیت اجرای نیکوی آن را دقیقا یاد گرفت. (برای این کار به احکام امر به معروف و نهی از منکر در رساله مرجع تقلید خود، مراجعه بفرمایید.)
2. خوش اخلاق و خوش برخورد باشید:
آمر به معروف و ناهی از منکر، خود را به زیور اخلاق والتزام عملی بیاراید و حتی الامکان از شیوه های رفتاری آموزنده و خلاق استفاده کند.
3. آموزش های لازم را ببینید:
بهتراست امربه معروف و نهی از منکر، به طور گروهی همراه با آموزش های لازم انجام گیرد.
4. عجله نکنید و ناامید نشوید:
عدم تأثیر آنی و فوری، نباید ما را از انجام وظایف خود بازدارد.
5. در نشر فرهنگ امر به معروف تلاش کنید:
حتی الامکان باید کوشید تا فرهنگ و پذیرش عمومی نسبت به امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد.
6. مخاطب شناسی کنید:
انسان ها در برخورد با حق، چند نوع هستند:
نوع اول: انسان های حق گرا؛ چنین افرادی در صورتی که اشتباه خود را دریابند، نه تنها ناراحت نمی شوند، بلکه بسیار خرسند و شادمان می شوند.
نوع دوم: انسان های بی تفاوت در مقابل حقیقت؛ چنین افرادی از اینکه کسی روی اشتباهاتشان انگشت بگذارد، استقبال نمی کنند.
نوع سوم: انسان های حق ستیز؛ این گونه افراد مسلما در برابر حرف حق، واکنش منفی نشان می دهند. البته این گروه اندکند و غالب افراد جزو گروه اول و دوم هستند.
در اینجا یک نکته اساسی وجود دارد و آن نحوه امر به معروف و نهی از منکر است . مسلما اگر آمر به معروف با درک درستی از طرف مقابل و ویژگی های روحی، اخلاقی و تربیتی او شیوه ای کارساز و جذاب در امر به معروف برگزیند، عکس العمل مثبت طرف مقابل بسیار بالا خواهد بود.
7. در امر به معروف و نهی از منکر شرایط ویژه ای حاکم است که باید رعایت گردد که به برخی از شرایط اشاره می کنیم:
- نسبت به حرمت موضوعی که در نظر دارید یقین داشته باشید.
- تذکر و یادآوری شما باید به تدریج و با مقدمات باشد.
- حتی الامکان از صراحت اجتناب نموده و با کنایه واشاره گوشزد کنید.
- گاهی مطلب را به صورت سؤال درآورده و در لباس شاگردی به تنبه ایشان بپردازید.
- خودتان در پیرامون موضوع مطالعه داشته باشید که به مناسبت بتوانید از بازده شوم آن گناه سخن بگویید.
- از تندی و خشونت به شدت پرهیز کنید و با حفظ احترام در این رهگذر ملایمت را شعار خود سازید.
- اگر زمینه مساعدی می بینید، پیشنهاد کنید موضوع را به صورت سؤال درآورده و در همین نامه ها از فتوای مرجع و عواقب سوء چنین حرامی بپرسید و پاسخ را به ایشان ارائه دهید.
- اگر طرف مقابلتان اهل مطالعه هستند، کتابی مربوط به حرمت آن موضوع و آثار شوم گناه را در دسترس ایشان قرار دهید.
- مطمئن باشید که یادآوری و تذکر بی تأثیر نخواهد بود. «فَذَکِّر فَإنّ الذّکری تَنفعُ المُؤمِنین»[3] ازاین رو تا آنجا که احتمال تأثیر می دهید از وظیفه خود دست نکشید و مأیوس نباشید.
- و در نهایت اگر به فرض نتیجه نگرفتید، شما وظیفه خویش را به انجام رسانده اید که «وَ مَا عَلَی الرَّسُولِ إلّا البَلاغ المُبین؛ پیامبر وظیفه ای جز ابلاغ آشکار ندارد.»[4]
اما شرایط شرعی امر به معروف و نهی از منکر به طور خلاصه این است:
الف) کسی که امر یا نهی می کند خودش عالم به معروف و منکر باشد؛ یعنی بداند چیزی که طرف مقابل ترک کرده شرعا واجب است انجام دهد؛ مانند نماز و همین طور چیزی که فرضا انجام می دهد، شرعا حرام است؛ مانند قمار.
ب) شخص گناهکار اصرار بر گناه خود داشته باشد یا احتمال بدهد که قصد دارد کار خود را تکرار کند.
ج) احتمال تأثیر بدهد.
د) ضرر مهم جانی یا مالی برای امر کننده یا نهی کننده در کار نباشد.
پیشنهاد می کنم برای اطلاعات بیشتر این کتاب را هم مطالعه کنید: حکایت های امر به معروف و نهی از منکر «مؤسسه فرهنگی قدر ولایت»
پی نوشت ها:
1- تحف العقول : 245.
2- آل عمران، آیه 104.
3- ذاریات ، آیه 55.
4- نور، آیه 54.
امربه معروف و نهی از منکر دو حکم از فروع دین مقدس اسلام و از وظایف شرعی و اخلاقی همه مسلمانان است، ولی باید توجه داشته باشید که این دو واجب هم، مثل واجبات دیگر، شرایط و ضوابط و آداب خاصی دارد که اگر رعایت نشود، نه تنها به نتیجه نمی رسد، بلکه ممکن است نتیجه برعکس داشته باشد و چنین کاری باید با ظرافت و رعایت جوانب و حساسیت ها انجام پذیرد که اثر معکوس به جا نگذارد.