وطن‌دوستی یک احساس درونی و ناشی از وضعیت آرامی است که انسان در وطن خویش تجربه کرده است. حدیث «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمان» نیز به این نکته مهم اشاره دارد که دوست داشتن وطن برای مسلمانان، به هدف تقویت و پاسداری از ایمان است .
تمام ویژگی‌های خوب در جهان، بر ايمان به خداى تعالى وابسته است و تنها ايمان است كه جهان را از مصیبت‌های ويران‌گر مانند جنگ‌ها نگاه می‌دارد و او نيرومندترين و ارزشمندترين سلاح روى زمين است. معصومان عليهم‌السلام نیز به صورت مثبت و فعال به پديده ايمان اهميت می‌دادند. اما شاخصه‌های ایمان متنوع می‌باشند و برخی اساس ایمان را تشکیل می‌دهند و برخی باعث ارزنده‌سازی آن می‌شوند.
چیستی ايمان
ایمان از جنس علم و آگاهی نیست و مجرد علم داشتن به چيزى و یقین به اينكه آن چيز حق است، براى ایجاد ايمان و مؤمن شدن كافى نيست، بلكه محقق شدن ايمان، به گره خوردن قلبی و درونی انسان به آن شیئ حق و دل بستن به آن است به گونه‌ای که آثار عملى آن شیئ در رفتار انسان بروز و ظهور پیدا کند و مشخص شود این رفتار ناشی از آن ایمان درونی است.[1]
پایه‌های ایمان به خدا
به فرموده امام صادق علیه‌السلام ايمان به خدا به معنای هدايت يافتن انسان و تثبیت آثار اسلام در قلب انسان می‌باشد.[2] بی‌شک چنین ایمانی، به ستون‌ها و پایه‌های استواری نیازمند است و مطابق با آیات قرآن و روایات متعدد، اساسی‌ترین آنها باور درونی و پذیرش قلبی به وجود خدا و پیامبری خاتم الانبیاء و دوازده امام پس از ایشان و همچنین باور به رستاخیز آخرت است. هر انسانی که از صمیم قلب دارای این شاخصه‌های اساسی و درونی باشد، مومن نامیده می‌شود و فقدان قلبی هر یک از اینها با نابودی ایمان همراه خواهد بود.[3]
پسندیده بودن وطن دوستی
در شرایط عادی و طبیعی، انسان نسبت به منطقه جغرافیایی که در آن متولد شده و رشد کرده است، وابستگی خاصی دارد به ویژه اگر نیاکان وی نیز در آن منطقه، سابقه زندگی و سکونت داشته باشند. عمده دلیل و ریشه این دلبستگی را باید در راحتی و آسایشی جست‌وجو کرد که هر فردی در کنار خانواده‌اش تجربه کرده است.
بنابراین اگر انسان‌ها احساس کنند که آرامش و امنیت محل زندگی‌شان در معرض خطر قرار گرفته و یا آنکه به بلا یا مصیبتی دچار شده، در نخستین گام برای زدودن مشکلات اقدام می‌کند مگر آنکه خطر بسیار شدیدی مانند حمله‌های نظامی و استعمارگری رخ داده باشد که در این صورت با همیاری با دولت‌ها و حکومت‌ها با آن مقابله می‌کنند.[4]
وطن دوستی در اسلام
می‌توان گوشه‌هایی از علاقه به وطن و محل اقامت را در سیره و تاریخ معصومان علیهم‌السلام نیز یافت. خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت به وطن خویش یعنی مکه علاقه‌مند بودند و پس از آنکه به فرمان الهی به سوی مدینه هجرت کردند، پس از گذشت مدتی کوتاه رو به مکه کردند و فرمودند:«به خدا سوگند كه تو بهترين زمين خدا و دوست داشتنی‌ترین زمين‌هاى خدا در نظر من هستى و اگر مشرکان مرا بيرون نمی‌كردند، هرگز نمی‌رفتم.»[5]
در جریان عاشورا هنگام وداع امام حسین علیه‌السلام با اهل بیت خویش، سکینه دختر سیدالشهدا به ایشان عرضه می‌دارد:«يَا أَبَهْ رُدَّنَا إِلَى حَرَمِ جَدِّنَا»؛ «ای پدرجان! ما را به سوی مدینة النبی و مزار جدمان بازگردان.»[6] این جمله نشان‌دهنده سختی مصیبت در کربلا و تلاش هر انسانی برای بازگشت به وطن و محل آرامش خویش است.
حب الوطن من الایمان
«حُبُّ الْوَطَنِ مِنَ الْإِيمَان»؛ «وطن‌دوستی بخشی از ایمان است» حدیثی است که به خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت داده شده ولی منبع معتبری برای آن یافت نشد؛ اما از آنجا که ایمان یک امر درونی است، حب و دوستی نیز مربوط به قلب و درون انسان می‌شود، بنابراین تنها مسیر برای سنجش «حب» و «ایمان» در یک مسلمان، رفتار و عملکرد وی می‌باشد.
با چشم‌پوشی از بحث سندی، مفهوم حدیث مزبور آن نیست که اگر یک مسلمان نسبت به وطن خویش، محبت و دوستی درونی نداشت، مومن نیست، بلکه تلاش یک انسان مسلمان برای آبادانی محل اقامت را مورد ستایش قرار داده است. در واقع، رابطه وطن دوستی و ایمان تا جایی ادامه دارد که حمایت از وطن و آبادی آن، به درجات ایمانی یک مسلمان بیفزاید و مانع از پیشرفت معنوی او در مسائل دینی نباشد. ناگفته پیداست که یک مسلمان برای برپا داشتن مناسک دینی به یک وطن آرام و آباد نیازمند است و این آرامش با تلاش و همت ساکنان آن، محقق خواهد شد.[7]
پی نوشت
[1]. طباطبایی، محمدحسین، الميزان في تفسير القرآن، ج11، ص: 354. مكتبة النشر الإسلامي.
[2]. کلینی، محمد، كافي، ج2، ص: 25. دار الكتب الإسلامية.
[3]. مکارم، ناصر، آيات ولايت در قرآن، ص: 439. انتشارات نسل جوان.
[4]. حب الوطن من الإیمان، نشریه منبر الاسلام، شماره 9.
[5]. فتال نیشابوری، محمد، روضة الواعظين، ج2، ص: 406. انتشارات رضى.
[6]. مجلسی، بحارالأنوار، ج45، ص: 47. دار إحياء التراث العربي.
[7]. بررسی حدیث «حب الوطن من الایمان»، نشریه حدیث پژوهی، شماره 12.