آیا کوروش با دوست و دشمن راست و درست بود!

این روزها کمتر کسی است که نام «کوروش» را نشنیده باشد یا از او داستان، کتیبه و جمله‌ای کوتاه نشنیده باشد؛ آن‌چنان که غلوهای بسیار بزرگی از نیز وی بر سر زبان‌ها افتاده است که جای بسی تامل و دقت بیشتر دارد. یکی از این موارد این است:
«کوروش عادل بود، چه با دوست و چه با دشمن
کوروش هیچ گاه اهل غارت‌گری نبود
کوروش بزرگ‌ترین پادشاه عادل و دادگستر عالم
حتی دشمنان کوروش از وی خطایی ندیدند نه دروغی نه عمل بدی نه.......».

خوب است در مورد شخصیت هر فرد و یا هر ادعایی تحقیق و تفحص کرده، و هر مطلبی را به راحتی قبول نکنیم، مخصوصا جملات کوتاه و مطالبی که کمتر مستند شده و منبعی برای آن ذکر شده باشد.

«گزنفون» در قرن 4 پیش از میلاد در مورد زندگی و نحوه تربیت و کشورگشایی و تعامل با مردم و ملل مختلف، مطالب بسیار زیادی را نقل کرده که خوب است قسمت هایی از آن را با هم مرور کنیم. وی در قسمتی از کتاب خود در مورد نحوه تربیت کوروش چنین می‌نویسد: کمبوجیه اول پسر خود کوروش را برای پیروزی بر دشمن چنین تربیت می کند:
کوروش از پدرش کمبوجیه پرسید: «ای پدر بگو تا بدانم چه کنم تا بر دشمن پیروز شوم؟
پدر: فرزندم باید بدانی که این پرسشی است که حل آن بدان سادگی که فکر می کنی نیست، ای کوروش، بدان که برای چیره شدن بر دشمن باید، مكار، حيله‏‌گر، پرتزوير و در غارت‌گرى و چپاول بر حريف چيره‌دست باشی.
کوروش با لبخندی به پدر گفت: ای پدر من‌را به چه چیزی فرمان می‌دهی؟
کمبوجیه گفت: تو را به کاری فرمان می‌دهم که شايسته مردان بزرگ و واقع‏‌‌بین است.
کوروش گفت: پس چه طور است که در بچگی ما را فرمان می‌دادی که از این صفات بدور باشیم؟
پدر گفت: حال نيز همان صفات را در روابط و تعاملاتى كه با دوستان و هم‏‌شهريان خود برقرار می‌سازيد، لازم مى‌‏دانم، ولى چون سروكارتان با دشمن افتاد، بايد به انواع حيل بكوشيد تا عرصه را بر او تنگ كنيد.
در ادامه نیز کورش سخن پدر خود را می‌پذیرد و می‌گوید: «چون مقرر است كه با انسان‌ها، نيكى يا بدى نمود، پس بر ما واجب است كه هر دو (هم خوبی کردن و هم بدی کردن) را بياموزيم».
پدر ادامه می‌دهد: «بلى، در ايام گذشته پدران ما به اطفال خود عدالت را به همين مفهوم كه تو استنباط كرده‏‌اى تعليم مى‌‏داد؛ يعنى مى‏‌گفتند دروغ نبايد گفت مگر به اقتضاى زمان؛ بايد از خدعه(فریب دادن) پرهيز كرد مگر اين‏‌كه مصلحتى آن را مجاز سازد. از بهتان (اتهام زدن و ریختن آبروی دیگران) دوری بايد کرد، مگر اين‏‌كه ضرورتى پيش آيد.
سپس تشريح مى‌‏كردند كه رفتار طفل با دوستان و دشمنان چگونه بايد باشد و به اين نتيجه مى‌‏رسيدند كه ممكن است دوستان را فريب داد اگر نيت خيرى در پيش باشد، يا دزدى كردن از دوست چنان‏‌چه براى امر خيرى باشد مجاز است. به همان نحو كه يونانيان خدعه و تزوير را در مبارزه و كشتى گرفتن مجاز مى‏‌دانستند و به اطفال راه و روش اين قبيل مكر و حيله‌‏ها را مى‌‏آموختند و آنان را ترغيب و تشويق مى‌كردند.
كورش گفت: پس من در كسب حيله‏‌هاى جنگى بسيار عقب هستم».[1]

این قسمت های کوتاهی از آموزه های پدر به فرزندش کوروش بود که در اینجا آورده شد، خوب است همیشه حق مدار و حق طلب باشیم و جویای حقیقت و در مورد افراد غلو نکنیم مگر آنکه در مورد آن تحقیق کرده، مستندات تاریخی و نقلی بیابیم.

---------------------------------------------------------------------------------------------
پی‌نوشت
[1]. گزنفون، كوروش‏‌نامه،‏ ترجمه: رضا مشايخى، ص 37.