«دعا» درمان طغیان‌گری انسان

از زیبایی‌های دین اسلام این است که به شایستگی پاسخگوی مباحث و سوالات بشریت در حوزه‌های مختلف است برای نمونه بحث دعا کردن در تمام ادیان و مذاهب مطرح است و تقریبا برای بشریت این سوال مطرح است: چرا با این‌که خداوند متعال از نیاز ما مطلع است، با این حال ما را ملزم کرده تا نیاز خود را در غالب دعا با او مطرح کنیم؟ خدا که نیاز ما را می داند چرا بدون دعا برآورده نمی کند؟

دین مبین اسلام در این زمینه، پاسخ مبنایی و اصولی را ارائه کرده است، آئین اسلام همسو با سایر ادیان توحیدی مردم را سفارش به دعا کرده و فرموده است: «وَ قالَ رَبُّكُمُ ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي‏ سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ [غافر/ 60] پرورگارتان فرمود: بخوانید من‌را تا اجابت کنم شما را؛ کسانی که از عبادت من (دعا کردن) سرپیچی می‌کنند، به زودی داخل آتش عذاب خواهند شد» و این انذار قرآن بدان جهت است که بنیان آئین اسلام و به خصوص مباحث عبادی آن، جهت تکامل فضائل اخلاقی است و چه انسان‌های صالحی که با پای‌بندی به مباحث اسلامی، موفق به کسب فضائل والای اخلاقی شدند، یکی از این مباحث «دعا» است.

بدون شک مراد از دعا کردن، آگاه کردن خالق از نیازهای مخلوق نیست، زیرا خداوند متعال تمام نیازهای بنده‌اش را می‌داند، بلکه دعا کردن کارکردهای تربیتی متعددی دارد، یکی از کارکردهای دعا تذکر و یادآوری فقر دورنی و احتایج به خالق هستی است. چراکه در برخی مواقع انسان جایگاه خود و فقر ذاتی‌اش را فراموش می‌کند و به همان نسبت از غنی مطلق که خداست غافل می‌شود. این غفلت تبعات اخلاقی منفی بسیاری دارد، از جمله طغیان انسان، چنان‌که قرآن تأکید می‌کند: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغی * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنی [علق/ 6 و 7] قطعا انسان طغیان می‌کند، هرگاه خود را بی‌نیاز ببیند.» و درمان این حالت استغنی(بی‌نیازی) و طغیان انسان، در گرو اقرار به نیازمندی و فقر ذاتی انسان با ابراز  نیاز و احتیاج در قالب دعا به غنی مطلق است.

دعا کردن، درمان حالت بی‌نیازی انسان و نجات او از ورطه طغیان است، طغیانی که غارت، استعمار و فساد از مظاهر آن است که حیثیت بشریت را مورد هجوم قرار می‌دهد. اقرار بنده به نیازهایش در غالب دعاکردن از آن‌جاست که انسان در تمام‌ مسیر زندگی باید درک کند او ذاتاً فقیر است و حقیقت بی‌نیاز، تنها خداست و تمام‌کارها به‌ دست اوست؛ لذا دعا کردن، ابراز نیاز ارادتمندانه انسان در برابر خداست، که مانع غارت‌ها، استعمارها و فسادها می‌شود.

لذا دعا کردن آنچنان مصلحت بشر را رقم می زند که رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً طَلَبَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَةً فَأَلَحَّ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ أَوْ لَمْ يُسْتَجَبْ لَه‏[1].خدا بیامرزد بنده ای را که از خدا حاجتی را طلب کند، پس در دعا کردن پافشاری کند، چه (دعایش) استجابت بشود و چه نشود». به قدری اصل دعا کردن خوب است و باعث درمان طغیان‌ها و فسادهاست که رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)می‌فرمایند: «ِتَرْكُ الدُّعَاءِ مَعْصِيَة: ترک دعا معصیت است.»[2]

در نتیجه: یکی از آثار بسیار مفید دعا کردن به درگاه الهی، از بین بردن حس بی‌نیازی از خدا و طغیان در برابر اوست.

__________________________________
پی‌نوشت
[1]. الكافی، كلينى، محمد بن يعقوب‏ دارالکتب الإسلامية، تهران، ج‏2، ص 475.
[2]. مجموعة ورام،  ورام بن أبي فراس، مسعود بن عيسى‏، مکتبه الفقیه، قم، 1410، ج‏2، ص 120.