سرزنش «زرارة بن اعین» در برخی روایات، از باب تقیه و برای حفظ جان وی بوده است.
برخی با استناد به احادیثی از امام صادق علیه‌السلام که در آن «زراره» مورد لعن و بدگویی قرار گرفته، جامعه حوزوی را به طریق اولی و در تمام دوران مستحق این سرزنش و بدگویی می دانند.
به عبارت دیگر علمای شیعه زراره های زمان هستند که مورد لعن و بدگویی امام صادق علیه السلام قرار گرفته اند، در نتیجه ما مجوز لعن این گروه را داریم. بر فرض صحت این روایات آیا امام بدون دلیل، زراره را مورد سرزنش قرار داد؟ آیا بر فرض بدگویی یا لعن فردی عالم از ناحیه امام علیه السلام می شود این حکم را بر دیگر عالمان، بدون هیچ دلیل سرایت داد؟
در پاسخ به این شبهه می‌گوییم:
1. بر فرض صحت روایات لعن و بدگویی، مخالفان تنها به آن فرازی از روایات استناد می جویند که اهداف آن‌ها را به پیش می‌برد و از بیان محتوای کامل روایات یا روایات مخالف خود داری می‌کنند.
در موضوع تحسین یا مذمت «زراره» روایات دو دسته‌اند:
دسته‌ای به مدح و دسته‌ای به مذمت او پرداخته و آن‌چه در مذمت زراره رسیده همه از باب تقیه و برای حفظ جان وی بوده است، چنان‌که در روایتی آمده که شخصی بر امام صادق (علیه‌السلام) وارد شد و آن حضرت جویای حال زراره از وی شد؟ آن مرد ابراز بی اطلاعی از حال او کرد. امام فرمود: «مهم نیست، اگر (زراره) مریض شد به عیادت او نرو، اگر از دنیا رفت در تشییع جنازه‌اش شرکت نکن.»[1]
از سیاق این روایت استفاده می شود که حضرت بدون هیچ مقدمه و سؤالی نام «زراره» را به میان می کشد. و گویی حضرت در این که مطلب در حضور بیگانگان انتشار یابد، شیوه عامدانه‌ای در پیش می گیرد تا خبر از ناحیه او چنین انتشار پیدا کند که ارتباطی بین امام و او وجود ندارد و از این طریق جان او را حفظ کند. بعدها مشخص می‌شود که دستگاه غاصب بنی‌عباس، دستور قتل «زراره» را صادر کرده بودند و طرد زراره در میان اصحاب، موجب صرف نظر حکومت از تصمیم قطعی‌شان شد.[2]
2. روایاتی از ناحیه امام وجود دارد که در آن‌ها از علت این بدگویی ها سخن به میان آمده و روایات دسته اول را که به بدگویی زراره پرداخته، تفسیر و تبیین می‌کند. چنان‌که در روایتی معتبر آمده که عبدالله فرزند زراره می‌گوید: امام صادق (علیه‌السلام) به من فرمود: «سلام من را به پدرت برسان و به او بگو من اگر از تو بدگویی می‌کنم، تنها برای دفاع از توست، زیرا مخالفان و دشمنان در کمین تو هستند و هر کسی را ما (اهل بیت) به خود نزدیک و از او به خوبی یاد کنیم، دشمن او را مورد آزار و اذیت خود قرار می‌دهد. بنابر این آن‌هایی که مورد محبت و قرب ما هستند، به‌خاطر این محبت و دوستی و قرب به ما مورد آزار و اذیت قرار گرفته و به قتل می‌رسند، پس رحمت خدا در زندگی و آمرزش او پس از مرگ شامل حالت شود.»
این روایت که به نسبت طولانی بوده امام علیه السلام از تعابیر والایی برای شخصیت شناسی «زراره» استفاده و او را در فرازی بهترین یار خود و پدرش می داند و از او به عنوان بهترین کشتی نجات دهنده و هدایت کننده انسان ها در امواج سهمگین دریاهای طوفانی شبهات تعبیر نموده است.
در روایتی دیگر نیز آمده که حسین فرزند دیگر زراره، نزد امام صادق (علیه‌السلام) آمد و سلام و اردات پدرش را به آن حضرت ابلاغ کرد و در ادامه از طرف پدرش گفت: «... اشخاصی از نزد شما می‌آیند و از این‌که شما مرا به بدی یاد کرده و (نقص‌هایی) بر من وارد می‌کنید، خبر می‌دهند.» آن حضرت فرمود: «پدرت را سلام برسان و به او بگو به خدا سوگند، خیر دنیا و آخرت تو را می‌خواهم. به خدا سوگند از تو راضی هستم. پس از این، به آن‌چه مردم درباره تو می‌گویند توجهی نکن و به آن اهمیت نده.»[3]
3. روایتی که در آن «لعن الله زراره» آمده نیز از جهت سند دارای اشکال و غیر قابل استناد است. این روایت منقطعه بوده و برخی از راویان از سند آن حذف شده است. از طرفی این روایت از «زیاد بن حلال» نقل شده که بنابر تصریح علمای رجال از اصحاب امام باقر علیه‌السلام و در عصر آن حضرت از دنیا رفته است.[4]
از طرف دیگر این روایت را محمد بن ابی القاسم ماجیلویه (م ق 4 هجری) از زیاد بن حلال نقل می کند که بین این دو از جهت زمانی 200 سال اختلاف وجود دارد.
3. بدگویی امام علیه‌السلام از زراره - که به سبب مصلحت و حفظ جان زراره بوده - چه ارتباطی با جامعه حوزوی و فاسد شمردن عقیده آن‌ها دارد، این قیاس مع الفارق است؛ زیرا لعن زراره از ناحیه امام صادق (علیه‌السلام) ارتباطی به دیگر دانشمندان و علما ندارد تا بخواهیم آن حکم را به همه سرایت داده و در نتیجه بگوییم که امام صادق (علیه‌السلام) همه علما و جامعه علمی حوزوی را تا قیامت مورد لعن خود قرار داده است.
پی‌نوشت
1. بحار الانوار، ج 2، ص 247.
2. رجال الکشی، ج 1، ص 349.
3. بحار الانوار، ج 2، ص 247.
4. سید بن طاووس و علامه مجلسی دلایل مختلفی بر ضعف این روایت بیان کرده اند. (بحار الانوار، ج 5، ص 46)
دادن نسبت های ناروا به جامعه علمی به ویژه علما و دانشمندان در تمام دوران تاریخ اسلام از ناحیه دشمنان وجود داشته است. دشمنان اسلام برای استفاده تبلیغاتی و پیشبرد اهداف شوم خود برای توهین و تخریب جامعه علمی به ویژه روحانیت، به روایاتی استناد جسته‌اند که در آن روایات برخی اصحاب و یاران مورد سرزنش ائمه علیهم‌السلام قرار گرفته‌اند. آن‌ها با این استدلال که امام صادق علیه‌السلام «زرارة بن اعین» را با آن همه شخصیت علمی و فقهی که داشته مورد سرزنش و لعن خود قرار داده از این رو لعن جامعه روحانیت به طریق اولی جایز و به طور قطع مورد نظر امام صادق (علیه‌السلام) بوده است.