منابع حدیثی نشان می‌دهد گریه در نماز اگر از روی خوف خدا و یاد آخرت باشد، نماز راباطل نمی‌کند.
سؤال: حکم گریه کردن در حال نماز از نگاه منابع روایی چیست؟
برای پاسخ به این سؤال باید گفت: گریه در نماز حالات مختلفی دارد که در دوحالت نماز صحیح و در یک مورد نماز صحیح نمی‌باشد. در ادامه این حالات از نگاه منابع روایی مورد بررسی قرار می‌گیرد:
1. گریه از خوف خدا
گریه‌ای که از خوف خدا باشد نماز را باطل نمی‌کند. منابع روایی نشان می‌دهد ائمه علیهم‌السلام در هنگام نماز خواندن از خود بی خود شده و بسیار گریه می‌کردند. چنان‌که رسول خدا (صلي الله عليه و آله) در نماز، آن قدر گريه مى‌كرد تا آن‌كه جا نمازش تر مى‌شد، بدون آن‌كه جرمى داشته باشد.[1] این روایت نشان می‌دهد گريه در نماز از خوف خدا مورد تایید دین بوده است. به‌طور قطع نماز خاشعانه، همراه با توجّه و حضور قلب و ياد خدا و حالت سوز و اشك و نياز و تضرّع، به نماز «روح» مى‌بخشد و ثواب آن را بيشتر مى‌كند. گرچه پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله) و پيشوايان دين، معصوم بودند و گناهى نداشتند، ولى معرفت كاملى كه به خدا داشتند، هميشه خود را نسبت به پروردگار، داراى قصور و كوتاهى مى‌ديدند و اشك مى‌ريختند، هم‌چنان که درباره امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) آمده است: «آن حضرت همیشه از خشیت خداوند گریه می‌کرد تا محاسن آن حضرت از اشکش تر شود.»[2] در روایتی نیز آمده که فردی از امام موسی کاظم (علیه‌السلام) درباره گریه در نماز که از روی خوف باشد سوال کرد. آن حضرت در پاسخ چنین حالتی را بدون اشکال دانست.[3]
2. گریه برای نفس و امور اخروی
منابع روایی نشان می‌دهد گریه در نماز برای یاد بهشت و جهنم نماز را باطل نمی‌کند. در روایتی آمده، خداوند متعال به حضرت عیسی (علیه‌السلام) فرمود: «يَا عِيسَى ابْكِ عَلَى نَفْسِكَ فِي الصَّلَاةِ؛[4] ای عیسی! هنگام نماز بر نفست گریه کن.» راوی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) در باره گریه کردن در نماز سؤال شد که آیا گریه نماز را باطل می‌کند؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: «اگر گریه برای یاد بهشت یا جهنم باشد، از بهترین اعمال در نماز است.»[5] در حدیثی دیگر از آن حضرت درباره صحت نماز شخصى سوال شد كه در نماز فريضه گريه اش نيايد ولى خود را به گريه وا دارد تا جايى كه واقعا بگريد. آن حضرت در پاسخ فرمود: «به خدا قسم كه این عمل روشنى چشم است و موجب سرور و شادمانى و روشنى چشم در آخرت است.»[6] بنابراین، بهترین عمل هنگام نماز و مناجات با خدا گریه کردن است که ائمه و دیگر اولیای خدا، بدان عامل بوده‌اند.
3. گریه برای امور دنیوی
گریه برای امور دنیوی مانند گریه به یاد مردگان موجب بطلان نماز می‌شود، چنان‌که در روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) درباره گریه بر میت در نماز سؤال شد که آن حضرت چنین حالتی را مبطل نماز دانست.[7] در برخی روایات نیز به جای بطلان بر فساد چنین نمازی تصریح شده است: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْبُكَاءِ فِي الصَّلَاةِ أَ يَقْطَعُ الصَّلَاةَ فَقَالَ إِنْ بَكَى لِذِكْرِ جَنَّةٍ أَوْ نَارٍ فَذَلِكَ هُوَ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِي الصَّلَاةِ وَ إِنْ كَانَ ذَكَرَ مَيِّتاً لَهُ فَصَلَاتُهُ فَاسِدَةٌ؛[8] از امام صادق (علیه‌السلام) درباره گریه در نماز سوال شد که آیا در صورت گریه در نماز باید آن را رها و قطع نمود؟ آن حضرت در پاسخ فرمود: اگر گریه برای یاد بهشت یا جهنم باشد از بهترین اعمال در نماز است، و اگر برای یاد مرده‌ای باشد پس نماز او فاسد است.»
روایاتی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد گریستن برای امور دنیوی نه تنها توصیه نشده بلکه در مواردی منع و نوعی عمل شیطانی شمرده شده است.[9] به قرینه مقابله که گریه برای آخرت اجازه داده شده فهمیده می شود که گریه برای اموات شامل تمام امور دنیایی می شود و باطل کننده نماز هست و آوردن میت از باب نمونه است. بنابر این گریه به یاد هر میتی حتی اگر امام معصوم باشد، سبب بطلان نماز خواهد بود.
البته گریه بر مظلومیت اهل بیت به ویژه امام حسین (علیهم‌السلام) از بهترین مستحبات شمرده شده است چنان که طبرسی از امام رضا (علیه‌السلام) آورده است: آن‌که مصائب ما را ذکر کند و بگرید یا بگریاند، چشم او در روزی که چشم‌ها گریان‌اند نخواهد گریست.[10] ابن قولویه نیز در کتاب معتبر کامل الزیارات، احادیث بسیاری درباره گریه بر امام حسین (علیه‌السلام) و فضیلت آن نقل کرده است که برای نمونه می توان به روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) اشاره نمود که در آن چشمی را که بر امام حسین (علیه‌السلام) بگرید، محبوب خداوند دانسته است، و در روایتی دیگر گریستن به یاد آن حضرت باعث ایمنی از آتش دوزخ شمرده شده است.[11]
از جمع‌بندی سخنان استفاده می‌شود که گریه برای امور دنیوی مانند گریه به یاد مردگان نماز را باطل می‌کند. اما گریه ای که از ترس خداوند یا برای امور اخروی از روی تذلّل در پیشگاه خداوند باشد، اشکال ندارد.
پی‌نوشت
1. بحار الانوار، ج 10، ص 45.
2. همان، ج 90، ص 336.
3. وسائل الشیعة، ج 6، ص 152.
4. الامالی للصدوق، ص 516.
5. وسائل الشیعه، ج 7، ص 247.
6. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 317.
7. همان، ج 1، ص 317 - 318.
8. وسائل الشیعه، ج 7، ص 248.
9. مسند احمد بن حنبل، ج ۵، ص ۲۳۵، استانبول، ۱۴۰۲.
10. طبرسی، مکارم الاخلاق، ج۱، ص۳۶۳.
11. کامل الزّیارات، ج۱، ص 167 - 207.
گریه در نماز حالات مختلفی دارد. منابع حدیثی نشان می‌دهد گریه ای که از روی خوف خدا، پاکی گناهان، یاد آخرت و از روی تذلل و خشوع باشد نه تنها نماز را باطل نمی‌کند، بلکه بهترین عمل شمرده شده است. البته گریه برای امور دنیوی و یاد مردگان مبطل نماز است.