در دوران غیبت و عدم حضور امام معصوم بهترین شخص برای اداره جامعه ولی فقیه می‌باشد.
شبهه
ولي فقيه به عنوان حاكم جامعه اسلامي هر چقدر هم در امور ديني تخصص داشته و انسان باتقوايي باشد، باز هم همانند ائمه(علیهم‌السلام) از عصمت برخوردار نیست. بنابراین هیچ تضمینی وجود ندارد که تدابیر و تصمیمات ولی فقیه به طور کامل بر اساس اسلام و همچنین مصالح عموم کشور باشد.
جواب
در پاسخ به این شبهه به چند نکته باید توجه کنیم:
یک) نیازمندی جامعه به حاکمی صالح
بدون شک جامعه نیازمند حاکم است و بدون حاکمی صالح که قانون را اجرا کند جامعه دچار هرج و مرج می‌شود. بهترین قانون، قانون الهی و بهترین مجری، ائمه اطهار(علیهم‌السلام) هستند.
به یقین هیچ انسانی نمی‌تواند همانند اهل بیت(علیهم‌السلام) احکام و دستورات شریعت را در جامعه پیاده‌سازی کند. اما در دوران ما که جامعه شیعه از حضور امام معصوم در جایگاه ولایت و رهبری محروم است چه باید کرد؟
بی‌گمان عالمی مهذب و آشنا به احکام و دستورات اسلامی بهترین جایگزین ائمه برای زمامداری جامعه است. از احادیث معصومین نیز می‌توان این اولویت را برداشت کرد:
مقبوله «عمر بن حنظله» از مشهورترین احادیث در این باره است. امام صادق(علیه‌السلام) در این روایت می‌فرمایند:
«هرگاه (فقیه) بر اساس حکم ما حکم نماید، هرکس از او پیروی نکند حکم خدا را سبک شمرده و مخالفت با ما کرده و مخالفت با ما، مخالفت با خدا است که در حد شرک است.»[۱]
همچنین در توقیع مبارک امام زمان(عج‌الله‌تعالی‌فرجه) حضرت، شیعیان را در مشکلات و رخداد‌های پیش آمده به علما و راویان حدیث ارجاع می‌دهند و علمای دین را به عنوان حجت خود بر شیعیان معرفی می‌کنند:
«أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِيهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِيثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِي عَلَيْكُمْ وَ أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ عَلَيْهِم؛[۲] امّا نسبت به پیشامد‌های تازه درباره‌ی آنها به راويان حديث ما رجوع كنيد كه آنان حجّت من بر شما هستند من نيز حجّت خدا بر آنها هستم.»
بنابراین بهترین فرد بعد از ائمه(علیهم‌السلام) برای حکمرانی جامعه عالمان دینی هستند.
دو) ویژگی‌ها و صفات ولی فقیه
نکته‌ی دومی که باید به آن توجه کنیم صفات و شرایط ولی فقیه است. طبق اصل ۱۰۹ قانون اساسی ولی فقیه باید
۱) صلاحیت علمی لازم برای افتا در ابواب مختلف فقه. ۲) عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام. ۳) بینش صحیح سیاسی و اجتماعی، تدبیر، شجاعت، مدیریت و قدرت کافی برای رهبری را داشته باشد.
بنابراین رهبر و ولی فقیه طبق قانون دارای ویژگی‌هایی است که او را شایسته رهبری جامعه اسلامی می‌کند. بی شک ولی فقیه هيچ‌گاه به حد عصمت ائمه(علیهم‌السلام) نمی‌رسد؛ ولی قانون اساسی با تعیین ویژگی‌های بالا سعی دارد شایسته‌ترین و نزدیک‌ترین فرد به معصومان را بر تصدی سرپرستی جامعه انتخاب کند.
سه) نظارت مجلس خبرگان
یکی از مهم‌ترین ارکان نظارت بر ولی فقیه مجلس خبرگان است. مجلس خبرگان متشکل از عالمان دینی است که به طور پیوسته شرایط ولی فقیه را بررسی می‌کنند.
این مجلس هر زمان احساس کند ولی فقیه ویژگی‌های رهبری را از دست داده یا شخص بهتری می‌تواند ولایت جامعه اسلامی را برعهده بگیرد، باید فرد دیگری را جایگزین رهبر فعلی منصوب کنند.
چهار) ولایت فقیه به معنای ولایت فقه نه شخص خاص
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کنیم وظیفه و حدود اختیارات ولی فقیه است. ولایت فقیه به معنای اجرای نظرات شخصی حاکم نیست بلکه ولی فقیه موظف است قوانین و احکام شریعت را در جامعه اسلامی پیاده کند. بنابراین قوانین اجرا شده در جامعه بر اساس قانون الهی است که هیچ گونه خدشه‌ای بر صحت و درستی آنها نیست. همچنین مجلس خبرگان وظیفه دارد مطابقت دستورات رهبر با احکام و قوانین شریعت را به طور دائم بررسی کند.
چهار) حرکت رهبری باید در چهارچوب قانون باشد
در کنار فقه اسلامی، قانون اساسی نیز محدود کننده و تعیین کننده تصمیمات و دستورات مقام رهبری است. حضرت آیت الله خامنه‌ای در این باره می‌گوید:
«بعضی‌ها خیال می‌کنند که این ولایت مطلقه‌ی فقیه که در قانون اساسی آمده، معنایش این است که رهبری مطلق‌العنان است و هر کار که دلش بخواهد، می‌تواند بکند. معنای ولایت مطلقه این نیست. رهبری بایستی مو به مو قوانین را اجرا کند و به آنها احترام بگذارد.»[۳]
نتیجه
با توجه به آنچه گفتیم مشخص می‌شود در زمان غیبت معصومین(علیهم‌السلام) بهترین شخص برای حکومت بر جامعه اسلامی، عالم دینی همراه با ویژگی‌ها و شرایط گفته شده در قانون اساسی است. بنابراین گرچه ولی فقیه امکان خطا و اشتباه دارد اما در زمان غیبت بهترین شخص برای سرپرستی جامعه، ولی فقیه است.
پی‌نوشت
[۱] کافی(چاپ دارالحدیث)، ج۱، ص۱۶۹.
[۲] کمال الدین، ج۲، ص۴۸۴.
[۳] سخنرانی رهبر معظم انقلاب در جمع استادان و دانشجویان قزوین، ۲۶/۰۹/۱۳۸۲.
گرچه ولی فقیه معصوم نیست و بدون شک در اجرای احکام نمی‌تواند همانند یک معصوم عمل کند؛ ولی بی‌گمان نشستن یک عالم دینی بر مسند ولایت جامعه اسلامی بهتر از هر شخص دیگری می‌تواند جامعه را متناسب با اهداف اسلامی اداره کند.