قرآن کریم صدقه به نیازمندان و قرض‌الحسنه را به مثابه کمک به خودِ خداوند قلمداد کرده تا جایگاه رفیع آن دو را به همگان معرفی کند.
انفاق به فقرا و قرض دادنِ به نیازمندان ازجمله اموری است که قرآن کریم حساب ویژه‌ای بر روی آن باز نموده است. اهمیت این دو در میان تمام مناسک عبادی تا حدی است که به فرموده قرآن، انسان پس‌از مرگ و برطرف شدنِ حجاب‌ها، اولین آرزویی که می‌کند این است که ای کاش اجازه یابد تا در دنیا باقی مانده و موفق به پرداخت صدقه شود.
قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «وَأَنْفِقُوا ممَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَىٰ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَأَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ»؛[1] «از آنچه به شما روزی داده‌ایم انفاق کنید، پیش‌از آنکه مرگ یکی از شما فرا رسد و بگوید: پروردگارا! چرا (مرگ) مرا مدت کمی به تأخیر نینداختی تا (در راه خدا) صدقه دهم و از صالحان باشم؟!».
و اما اینکه چرا از میان تمام کارهای خوب، تأکید بسیار زیادی به صدقه شده، می‌تواند دلیلش حدیث قدسی باشد که امام صادق علیه‌السلام مستقیماً از خودِ خداوند متعال نقل نموده‌اند: «إِنَّ مِنْ عِبَادِي مَنْ يَتَصَدَّقُ بِشِقِّ تَمْرَةٍ فَأُرَبِّيهَا لَهُ فِيهَا كَمَا يُرَبِّي أَحَدُكُمْ فَلُوَّهُ حَتَّى أَجْعَلَهَا لَهُ مِثْلَ أُحُد»؛[2]«از بندگانم کسانی هستند که به نصف خرما صدقه می‌دهند و من آن را برایشان رشد می‌دهم تا به اندازه کوه اُحد می‌شود». مواجهه در برزخ با این حقیقت که یک صدقه کوچک تا این اندازه رشد کرده، می‌تواند دلیل خوبی برای این باشد که برخی آرزو کنند که کاش به دنیا بازگشته و موفق به پرداخت صدقه شوند.
قرض‌الحسنه و صدقه جایگاهش تا حدی رفیع است که خداوند خودش را متولی دریافت آن دو دانسته و آنها را به خودش نسبت داده است. قرآن کریم می‌فرماید: «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً»؛[3] «کیست که به خدا قرض الحسنه‌ای دهد [و از اموالی که خدا به او بخشیده، انفاق کند،] تا آن را برای او، چندین برابر کند؟». در این آیه شریفه خداوند به گونه‌ای سخن گفته که گویا شخص قرض دهنده در واقع به خودِ خدا قرض داده و طرفِ حسابش هم خودِ خداست. مرحوم علامه طباطبایی در توضیح آیه فرموده‌اند: «خداى تعالى هزينهاى را كه مؤمنين در راه او خرج می كنند، قرض گرفتن خودش ناميده و اين به خاطر آن است كه مىخواهد مؤمنين را بر اين كار تشويق كند [و بفهماند این کارشان بسیار با ارزش است].[4]
همچنین در جایی دیگر می‌فرماید: «أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ»؛[5] «آيا هنوز ندانسته‌اند كه خداست كه توبه بندگانش را مى‌پذيرد و صدقات را مى‌ستاند؟». این آیه هم حاکی از آن است که خداوند انفاق را خودش دریافت می‌کند و به همین جهت است که گاهی اهل‌بیت علیهم‌السلام با استناد به همین آیه دست فقیر را بو کرده و می‌بوسیدند و آنگاه می‌فرمودند: «صدقه قبل از آنکه در دست فقیر قرار گیرد، توسط خودِ خداوند دریافت می‌شود».[6]
پی‌نوشت:
[1]. منافقون: 10.
[2]. امالی مفید، کنگره شیخ مفید، ص354.
[3]. بقره: 245.
[4]. ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج2، ص431.
[5]. توبه: 104.
[6]. بحارالانوار، دار احیاء التراث، ج93، ص129.