چکیده:خصوصیات شخصی و شخصیتی امام علی علیه السلام بی بدیل و تکرار ناشدنی هستند.
همه معصومین علیهم السلام نمونه انسان کامل هستند. در بین ایشان حضرت علی علیه السلام به واسطه خصوصیات ویژه‌ای که دارا هستند مقام برجسته‌ای دارند.
خصوصیّات شخصی
1- تولّد در بیت الله الحرام
خانه کعبه اولین جایگاه عبادت است. قرآن کریم در این مورد می‌فرماید:« إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُدىً لِلْعالَمين [ آل‌عمران/96] نخستين خانهاى كه براى مردم (و نيايش خداوند) قرار داده شد، همان است كه در سرزمين مكّه است، كه پر بركت، و مايه هدايت جهانيان است».تاريخ و منابع اسلامى هم به ما مىگويد كه خانه كعبه به دست حضرت آدم علیه السلام ساخته شد و سپس در طوفان نوح آسيب ديد و به وسيله ابراهيم خليل تجديد بنا شد.[1] حضرت علی علیه السلام به عنوان تنها شخصی است که در داخل کعبه متولد شده است. این به تنهایی خود فضیلتی بزرگ است.
2- تحت تربیت پیامبر اکرم
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که منحصر در امیرالمؤمنین علیه السلام است این است که تنها ایشان بودند که به طور مستقیم تحت تربیت شخص پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم قرار گرفته و رشد یافتند. خود امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره می‌فرمایند: « لقد کنت اتبعه اتباع الفصیل اثر امه، یرفع لی فی کل یوم من اخلاقه علما و یامرنی بالاقتداء به [3] من همچون فرزندی که همواره همراه مادر است، همواره با پیامبر بودم و به دنبال او حرکت می کردم و او هر روز نکته تازه ای را از اخلاق نیک برای من آشکار می ساخت و مرا فرمان می داد که به او اقتدا کنم». این ویژگی نیز منحصر به فرد است و از هر جهت صفحه کمال و اعتماد به ایشان را به امضا می‌رساند.
3- داماد پیامبر
تنها شخصی که توانست رضایت پیامبر و دخترشان را جهت ازدواج با حضرت زهرا سلام الله علیها که در روایات مختلف پیامبر عظیم الشأن اسلام مقام او را بازگو کرده بودند به دست بیاورد حضرت علی علیه السلام بودند. آنچه که موجب می‌شود این فضیلت رنگ و بوی دیگری پیدا کند این است که یکی از موضوعات مهم در ازدواج هم‌کفو بودن دختر و پسر هستند. در این رابطه پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می‌فرمایند:« َ لَوْ لَا عَلِيٌّ مَا كَانَ لِفَاطِمَةَ كُفْوٌ أَبَدا [2] اگر على نبود همسر و همانندى ابدا براى فاطمه اطهر نبود». این روایت مقام و فضیلت این زوج را نمایان می‌سازد.
ویژگی‌های منحصر به فرد شخصی ایشان زیاد هستند مثل؛ عقد اخوّت پیامبر با ایشان و...
حال به چند مورد از ویژگی‌های شخصیتی و افتخارات کسب شده توسط حضرت اشاره می‌کنیم:
1- اولین ایمان آورنده به اسلام
سبقت گرفتن در ایمان از جمله فضیلت‌های بزرگ است. قرآن کریم می‌فرماید:« وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُوْلَئكَ الْمُقَرَّبُون [واقعه/10-11] و (سومين گروه) پيشگامان پيشگامند، آنها مقرّبانند! »به خوبی مشخص است که یکی از ملاک‌های نزدیکی به خداوند سبقت در خیرات و از جمله ایمان آوردن است. امام حسین علیه السلام می‌فرمایند:« أیُّهَا النّاسُ! نافِسو فِی المَکارِمِ وَ سارِعوا فِی المَغانِمِ؛ [3] ای مردم! در انجام کارهای نیک بر یکدیگر سبقت بگیرید و در سود بردن از پاداشهای اخروی شتاب به خرج دهید». در جای دیگر نیز قرآن کریم می‌فرماید:« وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيم [توبه/100] پيشگامان نخستين از مهاجرين و انصار، و كسانى كه به نيكى از آنها پيروى كردند، خداوند از آنها خشنود گشت، و آنها (نيز) از او خشنود شدند و باغ‌هايى از بهشت براى آنان فراهم ساخته، كه نهرها از زير درختانش جارى است جاودانه در آن خواهند ماند و اين است پيروزى بزرگ!».
2- علم اعجاب برانگیز
یکی از ویژگی‌های امیرالمؤمنین علیه السلام که شناخت آن به درک بهتر شخصیّت فوق العاده ایشان کمک می‌کند، علم شگفت برانگیز حضرت است. در اینجا به روایتی زیبا در مورد علم حضرت علی علیه السلام می‌پردازیم. امام باقر علیه السلام فرمودند:« جبرئيل براى محمد صلّى اللَّه عليه و آله دو انار بهشتى آورد، على عليه السلام او را ملاقات كرد و گفت: اين دو انار كه در دست دارى چيست؟ گفت امّا اين يكى نبوت است كه تو از آن بهرهاى ندارى و اما اين يكى علم است، سپس رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله آن را دو نيمه كرد، نيمى را به على داد و نيمى را خود گرفت، سپس فرمود: در اين تو با من شريك هستى و من با تو. پس امام باقر عليه السلام فرمود: بخدا كه پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله از آنچه خدايش تعليم داد حرفى نياموخت جز آنكه آن را به على عليه السلام تعليم داد، سپس آن علم به ما رسيد، آنگاه دست بر سينه خود نهاد».[4] همچنین پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله در روایتی مشهور می‌فرمایند:« أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْحِكْمَةَ فَلْيَأْتِهَا مِنْ بَابِهَا [5] من شهر علم هستم و علی درِ آن شهر است پس هر کس به دنبال حکمت است پس باید از در آن وارد شود(و از علی بخواهد)».
3- تقوای بی‌حد
طبق آیه قرآن ملاک برتری افراد چیزی جز تقوای الهی نیست. فرمود:« إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير [حجرات/13] گرامىترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست. خداوند دانا و آگاه است! ». در مورد تقوای حضرت علی علیه السلام مطالب بی‌شماری هست. خود حضرت علی علیه السلام در مورد تقوای خودشان اینچنین می‌فرمایند:« وَ اللَّهِ لَوْ أُعْطِيتُ الْأَقَالِيمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللَّهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُهُ وَ إِنَّ دُنْيَاكُمْ عِنْدِي لَأَهْوَنُ مِنْ وَرَقَةٍ فِي فَمِ جَرَادَةٍ تَقْضَمُهَا مَا لِعَلِيٍّ وَ لِنَعِيمٍ يَفْنَى وَ لَذَّةٍ لَا تَبْقَى نعوذ بالله من سبات العقل و قبح الزلل و به نستعين [6] سوگند به خدا اگر هفت اقليم را با هر چه در زير آسمانهاى آنها است به من دهند براى اينكه خدا را در باره مورچهاى كه پوست جوى از آن بربايم، نافرمانى نمايم نمىكنم، و به تحقيق دنياى شما نزد من پستتر و خوارتر است از برگى كه در دهن ملخى باشد كه آن را مىجود، چه كار است على عليه السّلام را با نعمتى كه از دست مىرود و خوشىاى كه برجا نمىماند، به خدا پناه مىبريم از خواب عقل و زشتى لغزش و تنها از او يارى مىخواهيم».
خلاصه مطلب اینکه؛ وجود و شخصیّت حضرت علی علیه السلام از درک و توان ما خارج است امّا هم به قدر تشنگی باید چشید!
پی‌نوشت
[1] تفسير نمونه، ج3، ص 9
[2] بحار الأنوار، ج43، ص 58
[3] بحار الانوار، ج75، ص 121
[4] اصول كافى- ترجمه مصطفوى، ج1، ص 393
[5] الإحتجاج، ج1، ص 78