طبق تصریح آیات قرآن و آموزه‌های اسلامی انسان برترین و کامل‌ترین موجودی است که خداوند آفریده است. اما حضور در عالم دنیا سبب شده است که کمبود‌ها و کاستی‌هایی برای او ایجاد شود.
آیا خلقت خداوند دارای نقص است؟ آیا خداوند نمی‌توانست بدن انسان را به گونه‌ای خلق کند که هیچ‌گونه نقص و عیبی نداشته باشد؟ آیا انسان که در قرآن از او به عنوان خلیفه‌ی خدا یاد شده شایسته است دارای چنین بدن ضعیفی باشد و همواره در معرض بیماری‌های مختلف قرار گیرد؟
سوالاتی از این قبیل گاهی ذهن انسان را به خودش مشغول می‌کند. رشد صفحات ضد دین در سال‌های اخیر نیز سبب شده است که این اشکالات هر روز از راه‌های گوناگون وارد ذهن و زبان اقشار گوناگون جامعه و به خصوص جوانان شود.
از همین رو یک انسان مسلمان و مومن بیش از پیش وظیفه دارد که سطح دانش و آگاهی خود از اعتقادات و مبانی کلامی آموزه‌های اسلامی را بالا ببرد تا بتواند خود را از هجوم افکار غلط و باورهای ضد دین نجات دهد. علاوه بر این در مرحله بعد این توانایی را کسب کند تا دیگران و اطرافیان خود را نیز با منطق انسانی و عقلانی دین آشنا کند.
ما در اینجا می‌خواهیم در ذیل چند نکته به این دست از شبهاتی که پیرامون نقص و عیب آفرینش انسان مطرح می‌شود جواب دهیم.
یک) خطا بر قلم صنع نرفت
به باور مسلمانان هیچ گونه زشتی و کمبودی از سوی خداوند متعال در آفرینش راه پیدا نکرده است. خلقتِ حق جل و علا هر گونه صفت نیک و خوبی را که برایش ممکن است دارا می‌باشد. قرآن در این‌باره می‌فرماید:
«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى. الَّذي خَلَقَ فَسَوَّى. وَ الَّذي قَدَّرَ فَهَدى؛[۱] نام پروردگار برتر و بلند مرتبهات را منزّه و پاك بدار آنكه آفريد، پس درست و نيكو گردانيد. و آنكه اندازه قرار داد و هدايت كرد.»
خداوند برتر و پاک‌تر از آن است که در کارش عیب و نقص دیده شود. هر آنچه او آفریده است درست و بدون کم و کاستی است.
دو) قرعه فال به نام من دیوانه زدند
هستی و ساخت انسان از تمام موجودات کامل‌تر و برتر است. خداوند پس از آفرینش انسان می‌گوید:
«فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقين؛[۲] پس آفرين بر خدا و پرخير و بركت است او كه نيكوترين آفرينندگان است.»
سرشت و طبیعت انسان به گونه‌ای آفریده شده است که خداوند پس از خلق انسان خود را تحسین و آفرین می‌گوید. از همین روست که تنها انسان شایستگی پذیرفتن بار امانت الهی را دارد:
إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسان؛[۳] ما امانت (تعهّد، تكليف، و ولايت الهيّه) را بر آسمان‌ها و زمين و كوهها عرضه داشتيم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسيدند؛ امّا انسان آن را بر دوش كشيد.»
سه) در آیینه رویت، شد جمله جهان ظاهر
هستی دارای مراتب است. لاهوت، جبروت، ملکوت و ناسوت چهار مرتبه عالم هستی هستند که به ترتیب یکی از دیگری کامل‌تر است.[۴]
عالم ناسوت همین عالم ماده است که ناقص‌ترین و ضعیف‌ترینِ عوالم است.
چهار) عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
پرسشی که در اینجا به ذهن می‌آید چگونگی نقص در عالم دنیا است با آن که در بند اول گفتیم به باور مسلمانان هیچ کمبود و کاستی در آفرینش خداوند نیست؟
تمام جهان هستی، آفریده خداوند است و چون از خداوند است نقصی در آن نیست اما هر عالمی تنها به اندازه ظرفیت خودش از لطف الهی بهره‌مند می‌شود.
اجازه بدهید یک مثال بزنم
در جلوی شما چند ظرف با اندازه‌های مختلف قرار داده‌‌اند و از شما می‌خواهند تمام این ظرف‌ها را پر از آب کنید و در عین حال مقدار آب در تمام آنها یکسان باشد. آیا می‌توانید چنین کاری بکنید؟
خداوند سرچشمه حیات و هستی است و ظرف تمام مخلوقاتش را پر کرده است. تمام مخلوقات سرشار از آب حیات و هستی هستند و از این جهت هیچ کمی و کاستی ندارند اما مقدار آب حیات در هرکدام به مقدار ظرفیت آنها بستگی دارد. در این میان، عالم دنیا از کمترین میزانِ کمال برخوردار است.
پنج) مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک
بدون شک انسان نمی‌تواند به جایگاه خداوند متعال برسد اما همانطور که نسبت به پیامبر گرامی اسلام(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) داریم، کامل‌ترین انسان می‌تواند خودش را به حضرت حق جل و اعلی نزدیک کند. قرآن در مورد پیامبر می‌فرماید:
«فَكانَ قابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى؛[۴] تا آنكه فاصله او (خداوند با پيامبر) به اندازه فاصله دو كمان يا كمتر بود.»
شش) دیرخراب‌آلود
کامل‌ترین انسان یعنی پیامبر گرامی اسلام هم وقتی در ظرف کوچک دنیا قرار می‌گیرد با نقص و کاستی دست و پنجه نرم می‌کند. او تمام کمالات را در خود دارد اما وقتی وارد عالم دنیا می‌شود به رنج می‌افتد.
سایر انسان‌ها و موجودات مادی نیز دچار نقص و آلودگی هستند.
نتیجه
بنابر آنچه در شش بند گذشته آوردیم روشن گردید آفرینش خداوند هیچ نقصی ندارد. منتها ظرف عالم دنیا به گونه‌ای است که پذیریش بسیاری از کمالات بی‌پایانِ حق جل و علا برای او میسر نیست.
حضور انسان در این عالم سبب شده است که انسان علی رغم آنکه کامل‌ترین و برترین موجود هستی است با برخی مشکلات و سختیها دست و پنجه نرم کند.
پی‌نوشت:
[۱] سوره اعلی، آیات ۳ـ۱.
[۲] سوره مومنون، آیه۱۴.
[۳] سوره احزاب، آیه۷۲.
[۴] رسائل توحیدی، ص۱۵۸.
[۵] سوره النجم، آیه۹.
بدون شک انسان برترین و زیبا‌ترین مخلوق خداوند است. صحنه‌ی آفرینش حق تعالی سراسر خیر و برکت است و هیچ نقص و کاستی ندارد. اما هر کدام از عوالم هستی با توجه به ظرفیتی که دارند تنها بخشی از کمالات را دارا می‌باشند. حضور انسان در ساحت عالم دنیا سبب شده است که او در دنیا با برخی سختیها و مشکلات دست و پنجه نرم کند.