جایگاه هجرت در مكتب اسلام

«هجرت‌» در زندگی بشر و پیشرفت علوم و بوجود آمدن تمدنها نقش تعیین كننده‌ای داشته و دارد. اسلام به عنوان آخرین دین الهی در ابعاد مختلف مسئله هجرت را مطرح كرده و بر آن پای فشرده است. در این نوشتار برآنیم به مناسبت هجرت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله برخی از ابعاد مسئله هجرت در اسلام را روشن سازیم.
جایگاه و منزلت هجرت در متون دینی
1. هجرت یك دستور سازنده اسلامی:
قرآن در بیش از 14 آیه (1) به زبانهای مختلف دستور به هجرت داده است. گاهی با زبان ملامت، می‌گوید «مگر سرزمین خدا گسترده نبود، چرا دست به هجرت نزدید؟ (2) ‌» گاهی پاداش عظیم آن را گوشزد می‌نماید و می‌فرماید: «الذین امنوا وهاجروا وجاهدوا فی سبیل الله باموالهم وانفسهم اعظم درجة عند الله واولئك هم الفائزون‌» (3) ؛ «آنان كه ایمان آوردند و هجرت كردند و با اموال و جانهای خود در راه خدا جهاد كردند درجه بزرگتری نزد خدا دارند و آنها رستگارند.‌»
2. هجرت، حركت و خیزش ثمربخش:
كسی كه در راه خدا هجرت كند، نقاط امن فراوان گسترده‌ای در زمین می‌یابد. «ومن یهاجر فی سبیل الله یجد فی الارض مراغما كثیرا وسعة...‌» (4) ؛ «آن كه در راه خدا هجرت كند، موضعهای بسیار وسیعی در زمین می‌یابد.‌»
3. هجرت مبدا تاریخ
هجرت مبدا تاریخ مسلمانان و زیر بنای حوادث سیاسی، تبلیغی و اجتماعی آنان است. هر قوم و ملتی برای خود مبدا تاریخی دارند؛ مثلا، مسیحیان مبدا تاریخ خود را میلاد حضرت مسیح علیه السلام قرار داده اند و در اسلام با این كه حوادث مهمی مانند ولادت پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله، بعثت، فتح مكه و رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله بوده، هیچ كدام انتخاب نشد و تنها زمان هجرت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله به عنوان مبدا تاریخ انتخاب شد و مسلمانان تمام حوادث را با سال هجری تعیین می‌كردند، هرچند طبری و یعقوبی نظرشان این است كه در زمان خلیفه دوم كه اسلام توسعه یافته بود، به فكر تعیین مبدا تاریخی كه جنبه عمومی و همگانی داشته باشد، افتادند و پس از گفتگوی فراوان نظر علی علیه السلام را دائر بر انتخاب هجرت به عنوان تاریخ پذیرفتند (5).