دفاع مقدس، اعجاز پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)

جنگ و خونریزی همیشه سخت است. دردناک است. صحنه‌های تلخی به دنبال دارد. صحنه‌هایی چون وداع پدر از فرزند، التماس دختر بچه برای ماندن پدر ، رعب وحشت بر اثر حمله‌های گاه و  بی‌گاه و غیره؛ صحنه‌هایی که دشواری آن برای کسانی که جنگ را هم ندیده باشند قابل تصور است چه رسد به کسانی که در صحنه حضور داشتند.
با ظهور دین مبین اسلام در سرزمینی با جنگ‌های چندین و چند ساله و قبیله‌ای، انتظار ویژه‌ای از دین اسلام و آخرین پیامبر به وجود آمد. همه منتظر تغییر شگرفی بودند. پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز بسیاری از مفاهیم و ضد ارزش‌هایی که در جاهلیت رسم شده بود را تغییر دادند و آنها را با ارزش‌ها و آرمان‌های اسلامی آشنا کردند. شاید کسی باور نکند که در عصر جاهلیت بدست آوردن خرجی زندگی از راه جنگ و خونریزی یک شغل و حرفه به حساب می‌آمد و پیامبر در بین چنین تفکری با مفهوم کسب روزی حلال و احترام به حقوق فردی و اجتماعی مردم به مبارزه با چنین رسم‌هایی پرداختند.[۱]
در ادامه و با بالاگرفتن کار اسلام، سران شرک و کفر از جانب اسلام احساس خطر می‌کردند، از این رو دشمنی خود را علنی کرده و دست به جنگ با مسلمانان زدند. هر تهاجم و جنگی به طور طبیعی، دفاعی را به دنبال دارد. اما باز این اسلام بود که برای همین دفاع کردن، احکام و قوانینی خاص قرار داد. قوانینی که تخطی از آنها حرام، دشمنی با خدا و معصیت به شمار می‌رفت.
قدم اول، سفارش به مدارا
اسلام برای جلوگیری از جنگ و پیشگیری از تبعات سخت آن دستور به مدارا با برادران دینی و دشمنی نورزیدن با غیر مسلمانان داده است و حتی جواز نیکی کردن به آنها را در قرآن بیان کرده است: «لا يَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوکُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِيارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ [ممتحنه/۸] خدا شما را از نیکی کردن و عدالت نسبت به کسانی که درکار دین با شما نجنگیدند و شما را از دیارتان بیرون نکردند باز نمی دارد زیرا خدا عدالت پیشگان را دوست دارد».
در این آیه کریمه خداوند دستور داده که با آن دسته از مشرکان که با ما وارد جنگ نشده‌اند و به حقوق مسلمانان تعدی نکرده و احترام ما را حفظ کرده‌اند، دشمنی نکنیم. به عدالت رفتار کنیم و حتی می‌توانیم به آنان نیکی هم کنیم. اینگونه تعالیم در سخنان و سنت‌های پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) موج می‌زند. ایشان در تایید راه و روش خویش مبنی بر مدارا با مردم فرمودند: «أَمَرَني‌ رَبّي‌ بِمُداراة‌ِ النّاسِ‌ كَما أَمَرَني‌ بِأَدءِ الفَرائِضِ[۲] پروردگارم‌ مرا به‌ مدارا و نرمي‌ با مردم‌ دستور فرمود، همچنان‌كه‌ به‌ انجام‌ واجبات‌ امر فرمود».
اما به هر ترتیب باز شیطنت‌های کفر و نفاق باعث جنگ‌هایی در صدر اسلام می‌شد. پیامبراسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای مقابله با آنان ضمن نهادینه کردن مفاهیمی چون شهادت طلبی، ایثار و صلابت، قوانینی را برای جنگیدن قرار داده بودند.
صلابت برای واهمه دشمن
دفاع مقدس فرهنگی اسلامی و الهی است که با تلاش‎‌های پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن هم در عصر جهالت عرب نهادینه شد. فرهنگی که در آن جنگ گریزی حرف اول را می‌زد. در این فرهنگ می‌بایست مسلمانان و حکومت اسلامی تا آنجا که توان دارد به تجهیز قوای نظامی بپردازد نه برای جنگ و کشتار، بلکه برای جلوگیری از حمله دشمن. یعنی صلابت برای واهمه و ترس دشمنان. این اصل مهم در قرآن کریم به این صورت بیان شده است: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْ‏ءٍ في‏ سَبيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ [انفال/۶۰] و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [ و نفرات و ساز و برگ جنگی ] و اسبان ورزیده [ برای جنگ ] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانی غیر ایشان را که نمی شناسید ، ولی خدا آنان را می شناسد بترسانید. و هر چه در راه خدا هزینه کنید ، پاداش آن به طور کامل به شما داده می شود ، و مورد ستم قرار نخواهید گرفت».
مقام معظم رهبری حضرت آیت الله خامنه‌ای مدظله با استفاده از آیه فوق بیان داشتند: ایست حضور شما، وضعیّت شما، حرکت شما جوری باشد که دشمن را دچار رعب کند. دشمن متجاوزِ بالطّبع است؛ طبیعت جهان‌خواران تجاوز است، جلو آمدن است، تصرّف است، پنجه انداختن است، طبیعت اینها است؛ اگر خاک‌ریز شما قابل نفوذ باشد، نفوذ میکند؛ باید جوری حرکت کنید که او احساس کند نمیتواند نفوذ کند[۳].
شهادت طلبی و ایثار
عشق و دوست داشتن زندگی، دلبستگی به دنیا و زینت‌های آن باعث می‌شود هرکسی صحنه خطر را ترک کند. اما در صدراسلام وضع فرق می‌کرد. مسلمانان با چشم خود می‌دیدند که ضربات سهمگین شمشیر دشمن بر آشنایان و دوستانشان فرود می‌آمد و کشته می‌شوند؛ نه تنها صحنه را ترک نمی‌کردند بلکه به سمت میدان نبرد می‌شتافتند و شمشیر می‌زدند. این روحیه بر اثر شهادت طلبی و ایثار بود. بر اثر جهان بینی الهی آنها بود. بر اثر تعاریف و تعالیم پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود که با جانشان آمیخته بود. قرآن نیز تصویرگر چنین صحنه رشادت‌ها شد و اینگونه بیان داشت: «مِنَ الْمُؤْمِنينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضي‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْديلاً [احزاب/۲۳] در میان مؤمنان مردانی هستند که بر سر عهدی که با خدا بستند صادقانه ایستاده اند بعضی پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند) ، و بعضی دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود ندادند».
جنگ و احکامی خاص
هر چیزی که قاعده و قانون نداشته باشد، سلیقه‌ای اجرا می‌شود. و به صورت ذوقی عمل می شود. این بی قانونی می‌تواند بسیار خطرآفرین باشد و در ضمن با روح بندگی سازگاری ندارد؛ از این رو پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای جهاد در راه خدا، قوانین خاصی را قرار داد و اجرا کرد. برخی از آن قوانین که در کتاب‌های فقهی نیز بررسی و بیان شده به این صورت است:
۱- ممنوعیت آغازکردن جنگ
۲- ممنوعیت بی‌احترامی به اجساد دشمن و مثله کردن آن
۳- پرهیز از کشتن سالخوردگان، زنان، کودکان و دیوانگان
۴- خودداری از مسموم کردن آب آشامیدنی یا غذای دشمن
۵- اجتناب از کشتن حیوانات، قطع درختان، سوزاندن محصولات و تخریب منابع طبیعی دشمن
۶- حفظ حرمت اسیران.[۴]
اما متأسفانه شاهد آن هستیم که دشمن تهمت جنگ طلبی به اسلام می‌زند و از دشمن چنین کاری اصلاً بعید نبوده و نیست. آنها چشمان خود را بسته‌اند و نمی‌بینند که سیزده سال زندگی پیامبر در مکه هیچ جنگی در بر نداشت و در الباقی عمر شریفشان در مدینه و با وجود تشکیل حکومت اسلامی باز هم شروع کننده هیچ جنگی نبودند و برای گسترش اسلام با زور شمشیر به هیچ نقطه‌ای لشگر کشی نکردند[۵]. لازم است دشمنان اسلام، اسلام ناب را در سیره نبی مکرم اسلام جستجو کنند نه دیگران.
کلام آخر
قرار دادن قوانین جنگی و تبیین کارهای ممنوع در جنگ آن هم برای عرب عصر جاهلیت و نهادینه ساختن مفاهیمی چون: شهادت طلبی، ایثار و گذشت، مدارا با دشمن و... در بین آنان که موجب تغییر عادت‌های آنان شده بود را باید یکی از معجزات پیامبر دانست. معجزه‌ای به نام تقدس بخشی و الهی نمودن جنگ و دفاع. معجزه‌ای به نام انقلاب فرهنگی در عرصه جنگ و جهاد. معجزه‌ای که برای تمام مسلمانان درس‌آموز بود.

پی‌نوشت
[۱] . رک: علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج۱۰، ص۲۹۱، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲] . کافی ، کلینی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش،۱۱:۱. / ۲ / ۱۱۷ حديث‌ ۴.
[۳] .  بیانات در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و خانواده‌های آنان
[۴] . رک: وهبه مصطفی زحیلی، آثار الحرب فی الفقه الاسلامی، ج۱، ص۱۶ـ۱۷، دمشق ۱۴۱۹/۱۹۹۸
[۵] . همان، ص۱۰۳ـ ۱۰۵،