مسجد حمزه (ع)
اين مسجد منسوب به حمزة بن عبدالمطلب و در منطقه مسفله، نزديكى تلاقى خيابان ابراهيم وخيابان حمزة بن عبدالمطلب واقع است. مسجد ياد شده، مسجد كوچكى بود و در بازسازى آن، كه به سال ١٣٧۵ قمرى صورت گرفت، مساحت آن به ١۶٠ متر مربع رسيد. حمزة بن عبدالمطّلب، عموى رسول خدا (ص) و از سرداران بنام سپاه اسلام است. او در مكه به رسول خدا (ص) ايمان آورد وسبب تقويت اسلام در مكه شد. بعد از هجرت، در جنگ بدر شجاعانه جنگيد و در نبرد اُحُد به شهادت رسيد. رسول‌الله (ص) او را «سيدالشهدا» ناميدند.
__________________________________________________
١ ) . العقد الثمين، ج ١ ، ص ۶۵ ؛ الزهور المقتطفه، ص ٩٩
٢ ) . اخبار مكه، فاكهى، ج ۵ ، ص ٣٣ ، گفتنى است كه بر اساس ظاهر قرآن، معراج از مسجد الحرام بوده است.
مسجد بلال
مسجدى منسوب به بلال و بر فراز كوه ابوقبيس بوده كه مساحتى حدود يكصد متر مربع داشته است. اين مسجد، در طرح‌هاى جديد توسعه و بناى كاخ‌هايى كه براى ميهمانان دولت سعودى بر فراز كوه ابوقبيس ساخته شده تخريب گرديد و اكنون اثرى از آن برجاى نمانده و البته تصوير آن موجود است.
بلال بن رَباح، از نخستين گروندگان به اسلام بود. او شكنجه‌هاى سخت از سوى مشركان ديد؛ اما مقاومت كرد و با فرياد «اَحَدٌ، اَحَد» خود آنها را آزار داد. وى پس از فتح مكه، بر بام كعبه ايستاد و بانگ اذان برداشت. برخى هم گفتهاند كه روى كوه ابوقبيس اذان گفته و محل اذان وى مسجد شده است. چنين به نظر مى‌رسد كه بعدها كسى به ياد و نام بلال اين مسجد را بر فراز ابوقبيس ساخته است.
فاكهى در قرن سوم از مسجد ابراهيم كه بر فراز كوه ابوقبيس بوده است، ياد كرده است؛ جايى كه ابراهيم در آن نقطه ايستاد و نداى حج سر داد. ١
خانه امّ هانى
ام هانى خواهر اميرمؤمنان (ع) و از زنان معروف قريش است كه زمانى رسول خدا (ص) خواست تا وى را به زنى بگيرد، اما او به دلايلى عذر آورد و رسول خدا (ص) نيز عذر او را پذيرفت. خانه وى در نزديكى كوه صفا بوده و نوشته‌اند كه رسول خدا (ص) پس از نماز عشا، در خانه امّهانى استراحت مى‌كرد و از همانجا به «معراج» رفت. اشاره كرديم كه براساس ظاهر قرآن، معراج از مسجدالحرام بوده است. (مگر آن كه مقصود شهر مكه باشد) .
_________________________________________________
١ ) . اخبار مكه، فاكهى، ج ۴ ، ص ١۶ . وى ميافزايد: برخى هم گفتهاند كه اين مسجد، به نام ابراهيم قبيسى بوده است كه بعدها به خطا، به حضرت ابراهيم ٧ نسبت داده شده است! همان، ص ١٧
خانه امّ هانى در بخش حزوره، در نزديكى باب الوداع بوده است. ١ به نوشته ازرقى، خانه امّ هانى در توسعه مسجدالحرام در زمان مهدى عباسى به داخل مسجد افتاد. ازرقى نوشته است: بنى‌هاشم صاحب خانه امّ هانى بودند كه در نزديكى مناره واقع شده و در توسعه مسجد، در زمان مهدى عباسى در سال ١۶٧ داخل مسجد قرار گرفت. 2درى از درهاى مسجد الحرام نيز كه در برابر اين خانه بوده، به نام «باب امّهانى» بنت ابى‌طالب ناميده مى‌شده است. ٣ كردى نويسنده كتاب ارجمند التاريخ القويم، تحقيق مستقلى در كتابش درباره خانه امّ هانى كرده و محلّ آن را در زمان خودش، دقيقا زير مناره باب الوداع، برابر اجياد دانسته و نوشته است: فاصله ميان ركن يمانى تا مناره باب الوداع ١٢٠ متر است. 4اين تك مناره‌اى است كه در سمت جنوبى مسجد باب اجياد ديده مى‌شود.
____________________________________________________
١ ) . التاريخ القويم، ص ٢٠٨
٢ ) . اخبار مكه، ازرقى، ج ٢ ، ص ٢٣۴
3) . همان، ج 2، ص 91
۴ ) . التاريخ القويم، ج ١ ، صص ٢٢٠ - ٢١٨
پيامبر (ص) پس از فتح مكه، به اوّلين خانه‌اى كه وارد شد، خانه امّهانى بود. بعدها عبدالله بن مسعود هم كه به مكه مى‌آمد، به خانه امّهانى مى‌رفت. اين نشان مى‌دهد كه خانه او، خانه‌اى بزرگ و اعيانى و محل استقبال از بزرگان بوده است. شايد هم عبدالله براى تبرّك به آنجا رفته باشد.
با اين حال، در اواخر قرن نهم از مسجدى با نام مسجد «امّهانى» در نزديكى حرم ياد شده ١ كه ممكن است در اصل جايى نزديك به خانه اصلى امّهانى بوده باشد.